“Als mol heb je één groot voordeel: je weet dat iedereen te vertrouwen is”

De mol zou De mol niet zijn als er bij de start van het nieuwe seizoen, zondag op VIER, geen elektriciteit in de lucht hangt. Al vanaf de eerste scène zorgen de makers ervoor dat deelnemers en kijkers bij de les zijn: voor het eerst in de geschiedenis van het programma reist een groep naar een buitenlandse bestemming zonder dat er een mol tussenzit.

“We dachten: laten we het onszelf dit jaar extra moeilijk maken”, grijnst presentator Gilles De Coster, die voorts niet van plan is in zijn kaarten te laten kijken wat de selectiecriteria betreft van de mol, wiens identiteit het best bewaarde mediageheim van het land moet zijn.

De Coster: “Waar wij op letten bij de keuze van de mol behoort tot de interne keuken van het programma. Voor ons is het snel duidelijk, maar vervolgens wordt daar intensief en lang over gediscussieerd: hebben we wel de juiste? Deze keer zijn we ter plekke tot een consensus moeten komen, na een inschatting van de kernredactie en mij. Na de eerste opdracht zijn we apart gaan zitten en hebben we een beslissing genomen. De technische ploeg en de productie waren daar niet bij betrokken.”

Ook tijdens de voorgaande jaren wist niet iedereen die aan het programma meewerkte wie de mol was, zegt De Coster. “Tenzij ze het zelf doorhadden. Of tot het moment dat de finale aanbreekt – dan moeten de camera- en geluidsmensen uiteraard gebrieft zijn. Doorgaans hanteren we de regel: hoe minder mensen het weten, hoe beter. In Zuid-Afrika wist onze producer pas na aflevering zeven dat Eline de mol was.”

Kijken zonder te luisteren

Veel van de onwetendheid en de verwarring heeft uiteraard te maken met de context: in een spel waarin iedereen elkaar verdenkt, maakt iedereen zich tot op een bepaalde hoogte verdacht. Maar hoe kunnen kijkers op het juiste spoor terechtkomen? Is de mol een gangmaker die een groep achter zich kan scharen, zoals godsdienstleraar Pieter Delanoy vorig seizoen? Hij kreeg de deelnemers zover dat hij in een spel als enige niet werd neergeschoten. Iedereen vertrouwde de hulppriester – een job waarmee hij intussen tijdelijk is gestopt om te doctoreren.

“Extravertie is zeker geen basisvereiste”, benadrukt De Coster. “Pieter is een joviale, entertainende kerel. Dat ligt nu eenmaal in zijn karakter. Het is niet zo dat de mol het spel altijd in handen moet nemen om een proef te laten mislukken. Soms volstaat het voor een mol om iemand in jouw plaats de fouten te laten maken.”

Gilles Van Bouwel, die na zijn outing als mol in 2016 voor Woestijnvis ging werken en sindsdien Café de mol presenteert, de talkshow die een forum biedt aan de kijkers, zegt dat er honderden manieren zijn om De mol te spelen. “Dat maakt het concept zo goed. Toch denk ik dat de mol in de eerste plaats stressbestendig moet zijn. Je voelt de druk van de productie op je schouders en ik kan je verzekeren: dat is zwaar. En eenzaam. Hoewel je de hele tijd omringd wordt door de programmamakers, hoor je niet bij hen. Een echte kandidaat ben je ook niet.”

Ook snel zijn is een vereiste, vindt Van Bouwel. “Je krijgt op voorhand wel de plannen voor de sabotages, maar soms lukken die niet of draait het anders uit. Dan moet je snel kunnen schakelen. Ik zeg bewust niet ‘improviseren’, want dat is gevaarlijk. Als mol moet je doordacht te werk gaan en weten: wanneer ik dit doe, is dat de uitkomst.”

Derde voorwaarde volgens van Bouwel: sociale en emotionele intelligentie. “Dat vond ik een van de leukste aspecten. Je speelt een psychologisch spel met de andere kandidaten. Je probeert hun vertrouwen te winnen en hen aan het lijntje te houden. Zo heeft Bruno, een van mijn medekandidaten, proeven voor mij gesaboteerd nadat ik hem ervan had overtuigd zich verdacht te maken. Dat was een zalig gevoel.”

Davey Van Rode, de kandidaat die in 2017 politie-inspecteur Eline ontmaskerde als mol, vindt dat de mol een durver moet zijn. “Ik ben iemand die nadenkt, terwijl de mol toch meer het spel in handen moet nemen. Een mol is daarom ook maar beter rad van tong. Gilles, Eline en Pieter zijn types die weinig grenzen kennen en die er bij een proef meteen invlogen. Ik let meer op wat ik zeg.”

Of Van Rode als succesvolle mollenjager een tip heeft voor de kijkers? “Soms moet je kijken zonder te luisteren en luisteren zonder te kijken”, zegt hij. “Wie goed oplet, kan zo vijf, zes kandidaten elimineren op basis van hun karakter. Deelnemers zoals Annelies (die soms verward maar altijd goedhartig overkwam, SS) of Sam (gedreven maar ook naïef, SS), die kunnen de mol niet zijn.”

Als kijker plaatste Van Rode vorig seizoen een gokje op de juiste mol. “Ik was te gast in Café de mol, waar ik liet verstaan dat ik Bahador verdacht, maar ook dat Pieter een goede mol zou zijn. Een pastoor als mol, dat leek me wel een grappig idee. Zeker vanuit het oogpunt van de programmamakers. Soms moet je denken zoals hen: wat zou een goed verhaal kunnen opleveren? Een mol moet tenslotte de hele reeks meegaan.”

Van Bouwel, die als Woestijnvis-medewerker niet weet wie De mol is, gokte pas na een aantal afleveringen juist op Pieter. “Ik heb toen wel alle afleveringen drie keer bekeken. Elke proef heb ik ontleed met als uitgangspunt welke positie de mol op dat moment het beste kon innemen. (lachje) Ik was er nogal fanatiek mee bezig, ja. Met Eline zat ik fout, tijdens dat seizoen dacht ik dat Davey de mol was. Het was het jaar nadat ik had meegedaan en ik herkende veel van mezelf in Davey. Ik dacht dat de programmamakers hadden gekozen voor iemand die op mij lijkt. Het voelde alsof ik werd vervangen.”

Denken zoals de programmamakers om de mol te vinden, heeft Van Bouwel nooit gedaan. “Ik kijk wel naar wat een leuke sabotage zou zijn. Iemand die bij een proef niet loopt maar wandelt om tijd te rekken, of iemand die zijn bril is vergeten en niet goed kan lezen, dat zijn geen leuke sabotages. Voorts hou ik in de gaten hoeveel geld elke kandidaat verdient – follow the money is een goede strategie. De mol is niet noodzakelijk degene die het minste geld in de pot brengt, maar zeker niet het meeste.”

Paranoïde

Waarom de makers precies hem kozen als mol, weet Van Bouwel nog altijd niet. “Dat behoort tot het productiegeheim”, zegt hij raadselachtiger dan dat hij het bedoelt. “Het begint, denk ik, met een buikgevoel: ‘Die persoon kunnen we de taak geven, hij of zij zal kunnen omgaan met de druk.’ Voor ik definitief de mol werd, heb ik meerdere gesprekken gehad met de makers. Ze keren je binnenstebuiten en leggen je verschillende scenario’s voor: ‘Hoe zou je daarop reageren?’, ‘Hoe zou je dat aanpakken?’, ‘Wat gebeurt er als je zus of zo doet?’”

Vermoeiend, jazeker, maar Van Bouwel kon het volhouden omdat hij dicht bij zichzelf bleef. Hij was een bezeten speler omdat hij dat in het echte leven ook is. “Het is onmogelijk je in het programma anders voor te doen dan je bent. Als mol heb je één groot voordeel: je weet dat iedereen te vertrouwen is. Als kandidaat sta je veel meer paranoïde in het spel, dat klopt. En toch slaagt iedereen erin om in die context zichzelf te blijven. Toen ik de kandidaten achteraf leerde kennen, was dat precies dezelfde groep als toen we op reis waren.”

Er is maar één gouden regel voor de mol, beaamt De Coster: blijf wie je bent, ga jezelf niet heruitvinden. “Dat lijkt een cliché, maar het klopt. De mol moet zo dicht mogelijk bij de waarheid kunnen liegen. Als hij of zij zich anders gaat gedragen, dan zullen de kandidaten dat snel doorhebben. Om die reden komt iedereen in aanmerking om de mol te spelen. Gilles is een ander type dan Eline, die weer anders is dan Pieter. En toch waren ze allen een goede mol.”

Een mol moet daarnaast betrouwbaar zijn, vindt De Coster. “Wij stellen als makers veel vertrouwen in de mol. We moeten ervan uit kunnen gaan dat ze hun onbetrouwbare taak op een betrouwbare manier zullen uitvoeren. En dat ze consequent zijn in hun gedrag. Wie in het echte leven een stresskip is, moet dat als mol ook zijn. Een rol spelen, dat hou je geen drie weken vol.”

Maar dan nog blijft waakzaamheid geboden. Zo had Davey Van Rode al een vermoeden dat Eline de mol was, nog voor het programma goed en wel begonnen begonnen was. “De mol speel je met tien mensen, maar in ons geval zaten er elf klaar in een auto om te vertrekken. We konden met elf deelnemers aan het spel beginnen en op die manier 5.000 euro in de groepspot steken. Maar dan mocht niemand op de knop drukken die iedereen in de auto voor zich had. Drukte iemand wel op de knop, dan vertrokken we met tien, was er geen 5.000 euro en waren de vijf snelste drukkers verzekerd van een plaats op het vliegtuig.”

Voor de 60 seconden begonnen te lopen waarin ze konden beslissen tussen egoïsme en altruïsme, mochten de deelnemers overleggen met de kandidaten in de auto’s naast hen. Zo kwam Van Rode terecht op de achterbank bij Eline, die hem er meteen van probeerde te overtuigen toch af te drukken. “Eline wilde het niet missen en dat snapte ik. Ik wilde aanvankelijk voor de groepspot gaan, maar Eline wist me te overtuigen van het tegendeel. Maar toen ik afdrukte en bij de vijf snelste drukkers was die onmiddellijk op het vliegtuig mochten stappen, bleek Eline er niet bij te zijn.”

Raar, vond Van Rode. Toen ook de zesde deelnemer die op het vliegtuig stapte niet Eline was, ging er bij hem een licht branden. “Uiteindelijk kwam ze er pas als zevende door. Toen ik haar daarover aansprak, reageerde ze nogal droog. Ik had een veel emotionelere reactie verwacht. Als kandidaat ben je gedreven en wil je erbij zijn. Wie daar niet in slaagt en terughoudend reageert, zoals Eline deed, die moet je in de gaten houden.”

Kneusje

Op de eerste moltest, waarbij de kandidaten vragen moeten beantwoorden over hun vermoedelijke mol, zette Van Rode twaalf van de twintig vragen in op Eline. Toen na de tweede proef zijn vermoeden werd bevestigd, ging Van Rode bij de daaropvolgende testen voluit voor Eline. “Een gevaarlijke strategie, maar mijn rekensom klopte. Na zes proeven waren Eline en Annelies de enige kandidaten die nog maar één keer geld in de pot hadden gebracht. Maar mijn buikgevoel zei me dat Annelies nooit de mol kon zijn.”

Volgens De Coster maakt een vroege ontmaskering het de programmamakers niet moeilijker. “Het is tenslotte de bedoeling dat de mol wordt gevonden. Of dat nu vroeg of laat gebeurt, maakt niet zo veel uit. Het zegt ook niets over de sterkte of de zwakte van de mol. Als kandidaat X kandidaat Y verdenkt, kan het interessant zijn om te zien hoe die twee zich ten opzichte van elkaar gaan gedragen. Dat kan dan een nieuwe verhaallijn zijn.”

De beste truc die Eline als mol heeft uitgehaald, zegt Van Rode, is dat ze zich joviaal opstelde en met iedereen bevriend was. “Ze kwam niet verdacht over omdat ze de nonchalante, kleine zus was voor wie je moest zorgen. Ze was ‘ons’ Eline’, het kneusje van de groep.”

Ook Van Bouwel zegt dat hij er als mol van genoot het vertrouwen te krijgen van de groep. “Er was een proef waarbij iedereen het erover eens was dat ik als enige een klooster binnen mocht om antwoorden te geven die iedereen onderweg had verzameld. Daar heb ik naar hartenlust kunnen ‘mollen’. Voor mijn ego was dat een enorme streling, het betekende dat ik op dat moment het minst van iedereen werd verdacht.”

Waar hij door de mand is gevallen herinnert Van Bouwel zich nog even sterk: een groepsdiscussie over pasvragen waarin hij, tegen zijn ware aard in, het laken volledig naar zich toetrok, zodat hij alle pasvragen had. “Toen heb ik echt de egoïst uitgehangen. Zo erg zelfs dat mijn vader, toen hij me op tv bezig zag, zei dat hij niet kon begrijpen dat ik me zo degoutant gedroeg – tenzij ik de mol was.”

Dit jaar zal de mol er nog meer dan anders voor moeten waken niet op te vallen, denkt Van Bouwel. “Het is de moeilijkste opdracht voor de mol tot nu toe. Deze keer gaat de mol een tijdje hebben meegedraaid als kandidaat – iemand gaat zich dus op een bepaald moment anders gaan gedragen. De mol heeft dit seizoen weinig tijd om na te denken over sabotages, waardoor ze misschien opzichtiger gaan gebeuren. Probeer dan maar eens niet door de mand te vallen.”