De tragedie in Nieuw-Zeeland: een wake-upcall voor sociale media?

De slachtpartij in Christchurch werd live gestreamd op Facebook, aangekondigd op 8chan, herhaald op YouTube, becommentarieerd op Reddit - nog vóór de techbedrijven konden ingrijpen. 

Ik verblijf nu al ruim een half jaar in Silicon Valley, de thuisplaats van al die techbedrijven. Ik woon op een boogscheut van het hoofdkwartier van Facebook. Google, de eigenaar van YouTube, ligt "een dorp" verder. Ik ben hier omdat ik een John S. Knight Journalism Fellowship gekregen heb van Stanford University, waar we als journalisten zoeken naar oplossingen voor prangende problemen zoals desinformatie en misinformatie.

Uit de vele gesprekken en interviews die ik de voorbije maanden had met managers en werknemers van die techbedrijven valt me telkens een ding op: ze voelen zich hoegenaamd niet verantwoordelijk voor de opmars van haat en desinformatie die verspreid worden via hun kanalen. Jammer, dat vinden ze wel. "We worden misbruikt en we zijn alert. Maar we kunnen en willen dat niet tegenhouden, want dat strookt niet met onze principes. Wij willen het recht op vrije meningsuiting niet beknotten of censuur toepassen."

Dit komt niet uit de lucht gevallen. De haat die leidde tot dit drama werd voordien al volop verspreid op sociale media, lustig “leuk” gevonden en genormaliseerd. Onder het mom van "vrije meningsuiting" wordt elke tegenreactie of ingrijpen in de kiem gesmoord.

Waarom is dit? Wat gaat hierachter schuil? Wel, de essentie is dat deze techbedrijven zich niet als mediabedrijven zien die ook verantwoordelijk zijn voor wat ze publiceren (zoals een krant of een tv-zender), maar zichzelf gewoon als een platform beschouwen, zonder enige verantwoordelijkheid voor de inhoud. Dat zit zo vervat in de Amerikaanse wetgeving. Een "techbedrijf" hoeft die verantwoordelijkheid niet te hebben, zo luidt de wet.

Wat niet wegneemt dat een bedrijf als Facebook, sinds de vele schandalen van de voorbije jaren, zich meer bewust geworden is van het feit dat het wel íéts moet doen, bijvoorbeeld door samen te werken met (onderbetaalde) factcheckers en moderatoren, of door te investeren in artificiële intelligentie om sneller desinformatie op te sporen.

Maar wat blijft primeren is winstbejag, een grotere markt bereiken, meer inkomsten genereren uit advertenties. En dat lukt nog steeds. Facebook mag misschien wel aan populariteit hebben ingeboet bij ons in het Westen, maar in de rest van de wereld, in Azië en Afrika, groeit het aantal Facebook-gebruikers nog steeds. Gevolg: ook geweld en haat kunnen in die nieuwe "winstgebieden" steeds sneller verspreid worden.

Wat moet er gebeuren? De aanslagen in Christchurch zouden zowel voor overheden als voor socialemediabedrijven en andere onlineplatformen een finale wake-upcall moeten zijn om dit probleem eindelijk ernstig te nemen en grondige veranderingen door te voeren. Niet als louter technologiebedrijf, wel als een mediabedrijf.

Zoals VRT NWS zich ook gebonden weet door een strenge deontologische code en zorgvuldig kiest welke beelden het al dan niet verspreidt (de gruwelbeelden van Nieuw-Zeeland worden niet getoond, zoals destijds ook de onthoofdingen door IS niet verspreid werden), moeten sociale media verplicht worden om bij de bron in te grijpen, en niet wanneer het kwaad is geschied.

Kunnen we ook zelf iets doen? Ja zeker. Elke gebruiker van deze platformen, u en ik dus, heeft de verantwoordelijkheid om alles wat neigt naar haat en extremisme in de kiem te smoren en te verwijderen van zijn tijdslijn. Gewoon van je platform gooien, die zogezegde "vrienden" die vinden dat dit moet kunnen. Je nodigt in je eigen living toch ook niet keer op keer iemand uit die er niets verkeerds in ziet om eens goed te lachen met een moslim of een jood?

Het normaliseren en goedkeuren van dergelijke praat moet eindelijk grondig aangepakt worden. En dat hoeft niet bestempeld te worden als het beknotten van vrije meningsuiting. Dat is gewoon gezond verstand.