De politicus als tragische held

Het huwelijk tussen moraal en politiek loopt niet over rozen, zeker niet in het geval van De ideale man. Man in kwestie is de hooggeplaatste politicus Robert Chiltern, die net omwille van zijn onberispelijke integriteit door zijn vrouw Gertrude op handen wordt gedragen. Tot de vileine Lady Cheveley dreigt met het openbaren van een politieke 'jeugdzonde', iets wat Roberts carrière én huwelijk zou vernietigen.

Nobelprijswinnares Elfriede Jelinek zette het gegeven naar haar hand door de Victoriaanse plot te hertalen naar een aantal Oostenrijkse politieke schandalen. Ook Den Haag zouden incidenten rond politiek gesjoemel en zelfverrijking inspiratie kunnen leveren. Maar dat is niet Boermans' aanpak.

Theu Boermans: "Waarom zou ik personen aanwijzen of concrete politieke statements maken? Theater is geen politiek instrument. Ik wil de complexiteit van het geheel laten zien; vragen stellen, niet de antwoorden geven. Toneel kan niet pretenderen de hoogste morele autoriteit te zijn."

Mag een instituut als het Nationale Toneel dan enkel 'tonen' wat politieke corruptie is, zonder een oordeel uit te spreken?

Theu Boermans: "Ik vind oordelen niet zo interessant. Theater moet de hofnar zijn: hij laat de koning de achterkant van zijn gelijk zien, zoekt voortdurend de grens op van wat hij kan zeggen. Hoe intelligenter de koning, hoe meer die kan verdragen. Maar de nar moet nooit koning willen zijn, en de koning nooit nar. Ik ben heel blij dat ik in Den Haag kan werken - je schurkt er dichter aan tegen de realiteit van de macht dan in een 'kunstenaarsstad' als Amsterdam. Wil je in deze stad hofnar zijn, dan moet je je repertoire goed kiezen."

Daar zegt u het. Maar aan het einde van De ideale man komt alles goed, en wordt het corrupte potje toegedekt.

"Ja, omdat Robert Chiltern de juiste keuze maakt: hij kiest voor de liefde. De vraag is altijd hoe streng je voor elkaar moet zijn. Vandaag koesteren wij rond bepaalde politici torenhoge verwachtingen: we halen ze in als Verlosser, terwijl we met palmtakken zwaaien en 'hosanna' roepen. Wanneer daarna blijkt dat zij ook maar mensen zijn, zijn we teleurgesteld.

"Op een gegeven moment verliezen ze het onderscheid tussen het private en publieke belang uit het oog en komen ze terecht op een hellend vlak. Is dat fout? Natuurlijk is dat fout. Anderzijds zitten we nu eenmaal in een systeem dat maar functioneert door een bepaalde graad van corruptie. Natuurlijk kun je inzetten op de hoogste ethische normen, zoals Gertrude Chiltern dat doet, maar dan krijg je niks voor elkaar. En je wilt als politicus toch iets voor elkaar krijgen?"

Dat klinkt alsof u die handelswijze vergoelijkt.

"Neen. Maar er leeft tegenwoordig een kwalijke hang naar 'zuiverheid'. Politici worden door de media geofferd om het publiek te laten voelen hoe 'zuiver' het zelf is. En hoe vaker we beweren dat we zuiver zijn, hoe onzuiverder we worden. Natuurlijk voel ik morele verontwaardiging, maar zij die de eerste steen werpen moeten zonder zonde zijn, en dat is niemand, zeker de media niet.

"Journalisten zoeken naar waarheid, vinden de nieuwe leugen en schrijven die op als waarheid. Dat doet de kunst nu net niet, omdat ze beseft dat het over mensen gaat en mensen feilbaar zijn. Je vergoelijkt de fouten van tragische personages als Hamlet en King Lear toch ook niet? Je brengt er begrip voor op."

Corrumperen macht en geld sowieso?

"Ik blijf ervan overtuigd dat iedereen met goede bedoelingen in de politiek stapt. Alleen raken die bedoelingen onderweg ondergesneeuwd door praktische bezwaren, dezelfde die ook alle grote ideologieën hebben doen sneuvelen."

Is die kloof tussen droom en daad even groot in de kunsten als in de politiek? Het Nationale Toneel zet dit seizoen in op de zoektocht naar een publieke moraal, maar heeft in zijn raad van bestuur een 'verbrande' figuur als Rijkman Groenink (ex-topman van ABN AMRO, red.) zitten.

"Groeninks verhaal is genuanceerder dan in de media verschenen is - daarover heb ik trouwens zelf de driedelige tv-serie De prooi gemaakt. Maar uiteraard geldt de kloof tussen droom en daad ook voor de kunsten. We zijn net zo onderhevig aan fouten als anderen. Individualisme en egocentrisme vieren overal hoogtij."

Dat klinkt deprimerend.

(glimlacht) "Het is nuchter, denk ik. Ik draai al dertig jaar mee in het Nederlandse toneelbestel. Als ik daarop terugkijk, zie ik te veel carnivoren in een te kleine kooi, met de deur op slot. Er zijn de voorbije decennia prachtige dingen gebeurd in het Nederlandse toneel, maar op dit moment ligt het op zijn kont, en dat is niet alleen te wijten aan de besparingen. We hebben domweg nagelaten de kunst stevig te verankeren in de samenleving. Hadden we daar werk van gemaakt, dan was het überhaupt niet mogelijk geweest om ons weg te bezuinigen. Daar word ik verdrietig van, ja."