Machtsvertoon uit onmacht

De invoering van de minimale dienstverlening, het zomerakkoord van de federale regering, het morrelen aan de statutaire benoeming en als klap op de vuurpijl de ballonnetjes over een toekomstige privatisering. Wie zo fel uitdaagt als deze federale regering, mag de boemerang verwachten, vinden ze bij de socialistische spoorvakbond. Het ACOD is daarom van plan om het treinverkeer plat te leggen op 10 oktober, uitgerekend de dag dat premier Charles Michel (MR) zijn beleidsverklaring moet voorstellen in het parlement.

Maar op veel steun moeten de socialisten niet rekenen. Het christelijke ACV-Transcom, koud gepakt door de aankondiging, knarsetandt in stilte en beslist niet voor eind volgende week. Van de liberale VSOA valt helemaal niks te verwachten: zij doen niet mee, lieten ze gistermiddag weten.

Wilde stakingen

En toch vindt het ACOD niet dat er overdreven maatregelen genomen worden. "Dit is niet zomaar het saboteren van het nieuwe politieke jaar. We reageren op zwaarwichtige feiten", zegt Ludo Sempels van ACOD Spoor. "Er is de afgelopen vijftien maanden niet meer gestaakt op het spoor, we doen er altijd alles aan om intern tot een consensus te komen en dat lukt heel vaak. Maar daarnaast worden er ook politieke akkoorden gesloten binnen de regering, waar wij niet in gehoord worden en waar wij het bijzonder moeilijk mee hebben. Bij onze achterban borrelde het al veel langer."

Die druk van de achterban is niet te onderschatten voor wie de socialistische vakbond een beetje kent. Om te beginnen is de machtige Franstalige tak, de FGTB, van oudsher veel militanter en licht ontvlambaarder dan de Vlaamse.

Daarbovenop komt dat de verschillende vakcentrales van de socialistische vakbond ook erg autonoom werken en beslissingen vanuit de basis genomen worden. Roept de achterban om een staking, dan komt er doorgaans ook één. En aangezien de centrales ook wel weten welk vlees ze in de kuip hebben, is een georganiseerde actie misschien wel een betere optie dan het risico lopen dat er wilde, ongeregelde stakingen uitbreken.

Vraag is waarom er per se een spoorstaking moet komen. Het gewraakte zomerakkoord gaat over veel meer dan alleen de spoorwegen. Zou een nationale betoging dan geen logischere megafoon zijn? Of een staking van alle openbare diensten? Misschien wel.

Alleen: voor een succesvolle nationale betoging broeit er onderhuids wellicht te weinig in de samenleving. En de lauwe reacties op de stakingsaanzegging bij de post op 10 oktober (zie kader) tonen al aan hoe weinig we daar om geven: geen enkele andere actie evenaart de symboolwaarde van een spoorstaking. Een handvol vakbondslieden legt het werk neer en honderden mensen geraken niet op hun werk: minimale inspanning voor een maximaal effect.

Nergens meer bang voor

"Ergens is het dus in feite een uiting van onmacht", analyseert professor sociaal recht Patrick Humblet (UGent). "Sinds de val van de muur zien we in heel Europa dezelfde evolutie: regeringen en bedrijven hebben steeds minder de neiging om rond te tafel te gaan zitten met de vakbonden. De dreiging van het communisme is weg, ze zijn nergens meer echt bang voor, dus ze zien geen noodzaak."

Dat maakt dat vakbonden vandaag soms geen andere uitweg meer zien dan een staking, zegt Humblet. "En ik versta dat ook heel goed. Wat moeten ze anders? Blijven zitten, motten krijgen en nog merci zeggen ook?"

Ook Wim Vermeersch, hoofdredacteur van het linkse tijdschrift Sampol, is niet verwonderd dat de socialistische spoorvakbond het werk wil neerleggen. "Als je ziet welke systeemshift deze regering wil doorvoeren en hoe ze tegelijk systematisch de vakbonden buitenspel gezet heeft, dan versta ik dat ze overgaan tot actie. De vakbond heeft nog altijd een grote legitimiteit als beschermer van onze sociale welvaartsstaat."

Draagvlak of niet, hoeveel bereik je met zo'n staking? Behalve de woede van de pendelaar en de regering? Rechtstreeks inderdaad waarschijnlijk niets, denkt ook politicoloog van de UGent Carl Devos. Plooien zal de overheid voor zo'n staking niet. "Maar op iets langere termijn kan het wel effecten hebben. De economie heeft alle baat bij sociale vrede. Wees maar zeker dat de ondernemers die boodschap nog zullen overbrengen. En met het zicht op de toekomstige begrotingsonderhandelingen kan dat voordelig zijn voor de vakbonden."

Hele land plat

Daarnaast is zo'n staking, ook al wordt ze geboren uit onmacht, een onmiskenbare machtsontplooiing, zegt Devos. "In overlegorganen en adviesraden hebben de vakbonden vandaag nog veel macht. Maar dat ziet en hoort niemand. Af en toe publiek tonen hoeveel slagkracht je nog hebt is voor een vakbond ook nuttig."

Devos' collega Humblet denkt intussen nog altijd na over alternatieven voor de spoorstaking die wel effect zouden hebben. Hij vindt er geen. "Weet je wat het is? Een regering raak je niet met een actie van één dag. Denk maar aan de staking naar aanleiding van de eenheidswet in 1960 en 1961. Wekenlang lag het hele land toen plat. Al moet gezegd: zonder resultaat. (lacht)En dat was dan nog een ander tijdsgewricht, toen kon dat nog. Maar nu? Ik zou echt niet graag in de schoenen van de vakbondsleiders staan."