Basisinkomen: 'vangnet zorgt voor veerkracht'
Noem het gerust een oproep uit onverwachte hoek: Unizo-topman Karel Van Eetvelt wil dat er een grondige discussie komt over het basisinkomen voor iedereen. Meer zelfs: zijn organisatie is alvast een onderzoek gestart naar een nieuw sociaal statuut, waar zo'n basisinkomen deel van kan uitmaken.
Eenzelfde sociaal statuut voor werknemers, zelfstandigen en uiteindelijk ook ambtenaren, waaronder een basisinkomen voor iedereen. Volgens Karel Van Eetvelt, hoofd van de ondernemersorganisatie, is dat de - bij voorkeur nabije - toekomst. "Naar dat eengemaakte statuut zijn we nu al aan het evolueren, daar staan we niet ver meer van af", zegt hij. Met het basisinkomen ligt dat wel even anders. Daarvoor lijken nog lang niet alle geesten even rijp. Jammer, vindt Van Eetvelt.
"We moeten dringend beginnen na te denken over hoe we onze sociale zekerheid zullen afstemmen op de veranderende maatschappij. Binnen dit en tien jaar zullen door de digitalisering en robotisering de helft van de jobs verdwijnen. Wie zal dan de sociale zekerheid nog spijzen? Het systeem davert op zijn grondvesten en het is nu dat we een oplossing moeten bedenken."
Het basisinkomen is er mogelijk zo eentje, meent hij. De redenering: de toekomst voor jobcreatie ligt bij de ondernemers, maar die zullen veel sneller durven te ondernemen wanneer ze de garantie hebben van een vangnet, bijvoorbeeld via een basisinkomen. Een bijzonder gecontesteerd idee, niet in het minst binnen de eigen Unizo-rangen.
Maar Van Eetvelt is niet zomaar tot dit inzicht gekomen. "Ook ik dacht oorspronkelijk: waarom zouden we de hangmatcultuur nog wat verder stimuleren? Met dat basisinkomen krijg je wellicht nog minder mensen aan het werk, dat leidt ons zeker regelrecht naar de ondergang."
Activeren in plaats van profiteren
Ondertussen meent Van Eetvelt, net zoals de vurigste pleitbezorgers van het principe, dat een gegarandeerd basisinkomen net zal activeren in plaats van doen profiteren. De ommekeer kwam er onder meer door te luisteren naar de noden van freelancers, een groep werknemers die de jongste jaren boomt. Volgens cijfers van Unizo zijn er dit jaar naar schatting 139.000 freelancers actief, zo'n 5 procent meer dan vorig jaar. Het overgrote merendeel zegt 'genoeg' tot 'net genoeg' te verdienen om rond te komen. Maar dat neemt niet weg dat ze zich grote zorgen maken over hun toekomst, leerde de Unizo-topman uit gesprekken. "De grootste drempel voor een toekomstige ondernemer blijkt altijd het gebrek aan vangnet te zijn. Waarom nemen we dat dan niet weg?"
Hoe hoog dat basisinkomen zou moeten zijn, of het alleen voor werkenden zou moeten zijn of ook voor werklozen, hoe het systeem gefinancierd moet worden: allemaal vragen waar Van Eetvelt nog lang geen antwoord op heeft. De studiedienst van Unizo is er ondertussen wel al naarstig naar op zoek.
"Ik roep bij dezen de politiek en de sociale partners op om hetzelfde te doen", zegt hij. "Ik zeg niet dat dit dé oplossing is om ons sociale zekerheidssysteem draaiende te houden, maar eerlijk: ik zie voorlopig geen andere. Al wat ik nu vraag is om de taboes te laten vallen en tenminste de haalbaarheid grondig te onderzoeken. Als Finland en Zwitserland dat kunnen, waarom wij dan niet?"
Peeters zwijgt
Minister van Werk Kris Peeters (CD&V), toevallig Van Eetvelts voorganger bij Unizo, wil voorlopig niet reageren op het voorstel. Hij zit in de regering dan ook tussen twee vuren. N-VA is rabiaat gekant tegen een onvoorwaardelijk basisinkomen voor iedereen en loopt ook niet warm voor een onderzoek naar aangepaste vormen van een gegarandeerd inkomen. Maar aan Open Vld heeft Van Eetvelt wel een goede bondgenoot. De liberalen beslisten een half jaar geleden op hun congres al om het idee van het basisinkomen verder te onderzoeken. De partij is al begonnen met te bekijken of zo'n systeem financierbaar is en of het mogelijk is om een voldoende hoog basisinkomen te garanderen om uitkeringen te compenseren en burgers meer vrijheid te bieden.
Bij de vakbonden is het enthousiasme al even verdeeld. Hoewel sp.a-voorzitter John Crombez in zijn boekje Ctrl+Alt+Del al voorstelde om jongeren tussen 18 en 23 een basisloon aan te bieden zodat ze zouden kunnen studeren, een stage doen of werken zonder geldzorgen, is de socialistische vakbond een koele minnaar. Het ABVV vreest vooral dat een gegarandeerd inkomen de bestaande sociale zekerheid zou aantasten. "We delen de doelstelling dat elkeen recht heeft op een menswaardig inkomen, maar we kiezen voor een andere weg: de weg van een sterke sociale zekerheid, aangevuld met een stelsel van sociale bijstand", luidt het.
Bij het ACV is er wat meer animo. Ja, er zijn nog heel veel open vragen, zegt woordvoerder David Van Bellingen van de christelijke vakbond. "Wie zal er aanspraak op kunnen maken, hoeveel zullen ze trekken, hoe onvoorwaardelijk is dat, hoe verhoudt dat systeem zich tot de sociale zekerheid, enzovoort. Maar we zijn zeker voorstander om het basisinkomen weer bespreekbaar te maken, met een open uitkomst welteverstaan."