Afrika luistert niet naar VS, wel naar China
Ze weet, zo zegt Hillary Clinton zelf, wat Afrika nodig heeft: 'partnerschap, geen patronage'. Die boodschap wil de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken deze en komende week uitdragen tijdens haar vierde bezoek aan het continent. Maar luistert Afrika nog wel naar de VS?
Een jaar nadat in de Verenigde Staten een Afrikaans-Amerikaanse man president was geworden, verloren de VS hun status als belangrijkste handelspartner met Afrika aan China. Dat land geeft geld en stelt weinig lastige vragen. Sinds die tijd hebben de VS steeds meer moeite hun beleid van 'koopman-dominee' in Afrika te slijten.
Clinton blijft het proberen, dat wel. Tijdens de eerste halte op haar reis, in Senegal, zei ze, zonder China bij naam te noemen: "Amerika zal zich sterk maken voor democratie en universele mensenrechten, zelfs als het makkelijker zou zijn de andere kant op te kijken en de natuurlijke rijkdommen te laten stromen."
Met die aanpak, die volgens Clinton een 'band tussen democratie en ontwikkeling' moet smeden, is de Amerikaanse regering 'een beetje laat', meent Mwangi Kimenyi, de directeur van een Afrikaans-Amerikaanse denktank in Washington. Juist de afgelopen cruciale jaren hebben de VS, onder het presidentschap van Barack Obama, relatief weinig initiatief in Afrika genomen.
Voor een deel heeft dat juist met de Afrikaanse achtergrond van Obama te maken. Om binnenlands-politieke redenen wil de zoon van een Keniaanse vader zo weinig mogelijk aan zijn Afrikaanse wortels herinnerd worden. Zijn enige reis naar het continent tot nu toe was een kort bezoek, in 2009, aan Ghana.
Sinds enige tijd kennen de VS een zogeheten vier-zuilenbeleid voor Afrika: het versterken van democratische instellingen; het bevorderen van economische groei, handel en investeringen; werken aan vrede en veiligheid; en het promoten van ontwikkeling. Maar volgens kenners geldt dit beleid voor Afrikanen als 'te abstract', zeker afgezet tegen het uiterst concrete optreden van China.
Het grootste deel van haar reis zal Clinton doorbrengen in Zuid-Afrika. Dat land is de economische motor van het continent en heeft sinds kort met Nkosazana Dlamini-Zuma het voorzitterschap van de Afrikaanse Unie in handen. Maar Zuid-Afrika is ook het jongste lid van Brics, het verbond van opkomende economieën, waar China momenteel de machtigste stem in heeft.
Supermogendheid
De vijf Brics-landen hebben in het recente verleden, zoals binnen de Verenigde Naties, bewezen hoezeer zij de Verenigde Staten kunnen dwarsliggen. Ook Zuid-Afrika keerde zich bijvoorbeeld tegen sancties tegen Iran. Jacob Zuma, de Zuid-Afrikaanse president, was een paar weken geleden nog maar een van de meest vooraanstaande gasten op een zoveelste Afrikatop in China.
Uit alles blijkt dat de VS ook in Afrika hun status als supermogendheid aan het kwijtraken zijn. Terwijl het economische belang van Afrika, het continent met zijn enorme voorraad grondstoffen en met inmiddels zes van de tien snelst groeiende economieën ter wereld, voor Washington zelf juist groter wordt.
Een andere reden waarom de Amerikanen de band met Afrika willen versterken, ligt opgesloten in de zuil 'vrede en veiligheid'. De VS zijn bang dat oprukkend islamitisch fundamentalisme op het continent, van Mali tot Somalië, een broedplaats schept voor moslimstrijders die búiten Afrika, zoals in de VS, aanslagen willen plegen. Clinton zal hierover onder meer spreken in Kenia, waar zij ook leiders van de Somalische overgangsregering ontmoet.
De noodzaak om Afrikaanse veiligheidsbondgenoten te hebben, zorgt er ook voor dat de VS hun eigen beleid in de praktijk flexibel hanteren. Clinton zei in Senegal dat 'nog steeds te veel Afrikanen leven onder autocratische leiders, die zich meer interesseren om hun greep op de macht, dan om het bevorderen van het welzijn van hun burgers'.
Die constatering kan feitelijk juist heten. En is bijvoorbeeld van toepassing op de Oegandese president Yoweri Museveni. Maar tijdens haar bezoek aan Kampala zal Clinton hem niet al te hard aanvallen: Oeganda draagt de meeste militairen bij aan Amisom, de vredesmacht van de Afrikaanse Unie in Somalië.
Senegal, Oeganda, Zuid-Soedan, Kenia, Malawi, Zuid-Afrika en Ghana: overal zullen Hillary Clinton en haar handelsdelegatie de komende dagen allerhartelijkst worden ontvangen. Als zij weer vertrokken is, zullen veel Afrikaanse leiders de agenda's trekken voor nieuwe afspraken met Peking.