ERDOGAN Splijtzwam aan de Zenne

Ze heeft het wel gehad met haar landgenoten. Met de verstikkende sociale controle binnen die Turkse gemeenschap en met het vaak extreme nationalisme of blinde fanatisme. Ze is midden dertig, geboren en getogen in ons land - Turkse moeder, Koerdische vader - en werkt als consultant bij een uit de kluiten gewassen Vlaams bedrijf. En voelt zich Turks, Koerdisch en Vlaams, zo beklemtoont ze.

"Dat maakt me rijk, maar misschien ook niet zo geliefd binnen de eigen Turkse gemeenschap." Ze wil ook enkel anoniem getuigen. Uit angst voor represailles, en op uitdrukkelijk verzoek van haar echtgenoot.

"Twee weken geleden bracht ik mijn stem uit voor de Turkse parlementsverkiezingen van zondag op het consulaat hier in Antwerpen. Ik kon er niet snel genoeg weer weg zijn. De sfeer was beklemmend; ik voelde me er niet op mijn gemak. Dat gevoel is de voorbije jaren steeds sterker geworden, en mijn contacten binnen de Turkse gemeenschap beperken zich haast alleen nog tot de familie.

"En dan nog: ik heb onlangs definitief gebroken met een aantal dichte familieleden hier, omdat ze niet alleen mijn mening niet accepteren, maar me in één adem ook nog wegzetten als een landverrader. Kritiek op de Turkse overheid of kritiek op de islam wordt niet geduld: niet privé, niet in het openbaar, niet op Facebook. Ik ben op een punt gekomen dat ik dat niet langer pik, dat ik niet langer wil zwijgen.

"Hoe je het ook draait: de gemiddelde Turk is opgegroeid met le-vensgrote dogma's, die hem van kindsbeen worden ingepompt. Dat resulteert in een extreem nationalistische, vaak zelfs racistische kijk op het leven. Er is nul ruimte voor discussie. Wie anders denkt, is tegen de staat en dus een terrorist.

"Of werkt mee aan het grote westerse complot, gericht tegen de steile opmars van het Turkse vaderland. Mensenrechten, vrijheid van meningsuiting, scheiding van kerk en staat: het is zogezegd allemaal gericht tegen Erdogan.

"Je hebt er geen idee van hoe sterk de verbondenheid van de gemiddelde Turk met het moederland hier nog is. Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat worden ze gehersenspoeld via de schotelantenne. Toen ik hier als kind Turkse les volgde - gefinancierd door de Turkse overheid - moest ik voor aanvang van de les allerlei nationalistische leuzen opdreunen, ja zelfs herhalen dat ik desnoods zou sterven voor het vaderland.

"Ikzelf ben intussen op een punt gekomen dat ik zelfs niet meer op vakantie wil gaan naar Turkije. Vroeger woonde ik ook nog in een Turkse wijk, maar ik ben verhuisd. De vaak idiote dogma's, de bekrompenheid vaak ook: ik aanvaard het niet langer. Maar heel eerlijk: ik verwacht niet meteen veel verbetering na de verkiezingen. De tegenstellingen zijn groter dan ooit en ik vrees dat ons ook hier in België alleen nog maar meer polarisatie wacht."

Vijanden van de republiek

Landverrader, terrorist of afvallige moslim: het repertorium waarmee de regeringsgezinde Turken in ons land hun minder gezagsgetrouwe landgenoten benoemden, was na al die jaren wel eens aan vernieuwing toe. En dus kun je hier voortaan ook door het leven gaan als 'Belgische vijand van de Turkse republiek'.

Die twijfelachtige eer is sinds kort niet alleen weggelegd voor een aantal Belgen van Turkse afkomst, maar bijvoorbeeld ook voor Johan Leman en Dirk Vermeiren. Zowel de voormalige voorzitter van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding als de gewezen VRT-correspondent in Istanboel stelde zich blijkbaar te kritisch op voor het Erdogan-regime. Beiden staan nu op de niet-officiële Facebook-pagina AKP Belçika te blinken als 'Belgische vijand van de Turkse republiek'. Die pagina was overigens in een mum van tijd goed voor 19.000 likes.

Ook Orhan Agirdag, een socioloog met Turkse roots die verbonden is aan de KU Leuven, maakt deel uit van dat selecte clubje. In tegenstelling tot een viertal andere Erdogan-kritische stemmen die we voor dit verhaal interviewden, wil hij wel met naam en toenaam in de krant, zij het na enige aarzeling.

Hij is sinds kort ook gestopt met het schrijven van opiniestukken en andere media-optredens. Er waren in het verleden ook al wat aanvallen op mij via de sociale media", klinkt het. "Ik zou een terrorist zijn, een landverrader ook, en die beschuldigingen zetten sommige mensen er dan weer toe aan om me echt fysiek te bedreigen. Ik neem dat niet altijd even ernstig, maar onlangs heb ik toch besloten om een dubbele klacht neer te leggen bij de politie, omdat het me stilaan toch iets te ver begon te gaan."

Het vergrijp dat hem een stek op de zwarte lijst opleverde, dateert al van enige tijd terug. Hij had het namelijk aangedurfd om Europese universiteiten in een tweet op te roepen VPN-verbindingen ter beschikking te stellen van het Turkse volk, toen Twitter en YouTube door de Turkse regering geblokkeerd werden. Een oproep die in de ogen van de AKP-fans in ons land blijkbaar niet door de beugel kon.

"Het klopt dat de polarisatie binnen de Turkse gemeenschap hier stilaan onrustwekkende vormen aanneemt, maar waar ik nog het zwaarst aan til is dat het me zo stilaan ook onmogelijk wordt gemaakt om over heel wat thema's een genuanceerd kritisch academisch standpunt in te nemen. Terwijl die standpunten in se zelfs niet eens een bedreiging vormen voor de Turkse gemeenschap hier, want die bereik je als academicus sowieso amper.

"De Turkse zenders, die hier massaal via de schotelantenne uit de lucht worden geplukt, zijn veruit de belangrijkste informatiebron voor de Belgische Turken. Al die zenders worden volledig gecontroleerd door Erdogan en co. Zodra er een potentieel kritische stem opduikt, wordt die zo snel mogelijk uit de ether gehaald. Een lot dat onlangs zelfs nog een tv-kanaal met tekenfilms voor kinderen beschoren was. Kun je nagaan."

Moskeeën

Met ruim 200.000 zijn ze, de Belgen van Turkse origine. Ruim 45.000 van hen trokken bij de Turkse parlementsverkiezingen in juni hier naar de stembus; 63 procent stemde toen op de regerende AKP. De voorbije weken - de stembureaus hier zijn intussen al gesloten - maakten 59.000 Turkse Belgen gebruik van hun stemrecht. Die forse stijging illustreert meteen hoe sterk de verkiezingen van zondag ook in België leven.

Ook in Nederland slaagt Erdogans AKP er bijzonder goed in om de diaspora te mobiliseren: de partij boekte er in juni zelfs een monsterscore van ruim 64 procent, ruim 20 procent boven de score die AKP in Turkije zelf haalde.

Op zoek naar een verklaring voor die enorme populariteit van Erdogan buiten Turkije, halen al onze gesprekspartners zowat hetzelfde succesrecept aan: een mix van religie, sterk leiderschap en ambitieus Turks nationalisme. Zo speelde Erdogan de voorbije jaren almaar gretiger in op de al dan niet vermeende islamofobie in Europa, waarbij hij zichzelf opwierp als een vurig verdediger van die onderdrukte moslims.

Daarnaast maakt hij ook handig misbruik van het underdog-gevoel dat toch nog altijd prominent aanwezig is bij vele Turken in West-Europa. Hij spiegelt hen een droombeeld voor van een Turkije dat goed op weg is om opnieuw uit te groeien tot een politieke en economische grootmacht. Het 'externe burgerschap' staat daarbij centraal in zijn discours: de buitenlandse Turken moeten het vaderland helpen om opnieuw een grootmacht te worden.

Erdogan beseft beter dan wie ook dat de stemmen van de vele honderdduizenden landgenoten in het buitenland zondag wel eens de doorslag zouden kunnen geven in de zoektocht naar een absolute meerderheid, en dus worden alle zeilen bijgezet. Zo legde de "non-gouvernementele lobbyorganisatie" UETD (Union of European Turkish Democrats) alleen al in ons land ruim tachtig bussen in om kiezers naar de Turkse consulaten in Antwerpen en Brussel te voeren.

"Betaald door sponsors", zo verzekerde ons Basir Hamarat, voorzitter van UETD België. Diezelfde UETD blijkt ook in andere Europese landen met een grote Turkse aanwezigheid heel actief te zijn. Verschillende bronnen bevestigen ons dat de UETD eigenlijk niet meer is dan een mantelorganisatie van AKP, die veel meer doet dan zomaar de "Europese Turken in het nieuwe thuisland te verbinden met het land van herkomst", zoals het op de Nederlandse website netjes heet.

Basir Hamarat ontkent het voorgaande in alle toonaarden. "Het klopt dat zowat 70 procent van onze sympathisanten de AKP steunen, maar we hebben geen link met die partij." Waarna hij iets later in het gesprek toch laat vallen dat er vandaag bijna geen enkel probleem meer is in Turkije en dat het heel belangrijk is dat de Turken in Europa ook aan het vaderland denken.

"Er worden veel leugens verteld over Erdogan", klinkt het nog. "De weinige journalisten die nu in een Turkse cel zitten, schreven tegen de Turkse belangen en planden iets veel groters."

Ook vanuit de Turkse moskeeën overal te lande werden de kiezers de voorbije weken met bussen naar de Turkse consulaten gevoerd. Daartoe werden in die moskeeën folders verspreid door de Diyanet, het staatsorgaan dat alle moskeeën controleert en dat rechtstreeks onder de eerste minister ressorteert. Vanuit het besef dat het overgrote deel van de vrome Turken die de moskeeën hier bezoeken uiteraard ook voor AKP zullen stemmen - de partij die zich opwerpt als de enige echte behoeder van de rechten van de Turkse moslims in het buitenland.

Verschillende bronnen bevestigden ons nog dat ook de Turkse ambassade in Brussel veeleer een propaganda-instrument is in handen van het AKP-regime dan een neutrale diplomatieke vertegenwoordiging.

Dat de diplomaten daar hun rol in de polariserende propaganda-oorlog met verve vervullen, mocht een journalist van de Erdogan-kritische Belgisch-Turkse krant Zaman vorige week nog aan den lijve ondervinden. Toen hij in het Brusselse consulaat een reportage wilde maken over de stembusslag, werd hij eerst uitgescholden, vervolgens bedreigd en uiteindelijk buitengezet. Wegens "te negatief voor de regering".

CIA-agent

Zaman-hoofdredacteur Mete Oztürk, tot voor enkele jaren een verdediger van Erdogan, zucht eens diep wanneer we hem opzoeken in het bescheiden redactielokaal in Brussel.

"Tot 2007 was Erdogan een echte hervormingsmachine. Toen zijn populariteit ietwat begon te tanen, is hij stilaan de spelregels gaan veranderen met het oog op de consolidatie van zijn macht. Vervolgens doken ook de eerste corruptieschandalen op en verviel hij almaar meer in een wij-zijverhaal. Vandaag staan wij hier in België en Nederland bijzonder kritisch tegenover Erdogan, maar dat heeft ons wel zowat een derde van onze lezers gekost. De polarisatie hier neemt steeds ernstiger vormen aan.

"Zelfs van eigen familieleden heb ik al te horen gekregen dat ik een Mossad- of CIA-agent zou zijn. Mijn schoonouders willen niet meer dat ik nog naar Turkije reis: ze zijn doodsbenauwd dat ik daar opgepakt zou worden en achter de tralies vlieg. Net zoals in het moederland wordt iedereen die hier tegen Erdogan is, weggezet als een landverrader, maar te veel Turken hier beseffen niet dat ze nu gewoon misbruikt worden door Erdogan en co. Ze worden gelijmd met allerlei voordelen en beloftes, omdat hij hun stemmen broodnodig heeft."

Orhan Agirdag: "Erdogans AKP mag hier dan al veruit de populairste partij zijn, niet elke Belgische Turk loopt achter die vlag aan. Alleen is de oppositie hier behoorlijk versnipperd: van kemalisten tot Koerdische nationalisten, die zullen nooit met één stem spreken.

"Echt wel zorgwekkend is de vaststelling dat er ook hier vandaag sprake is van een dusdanige polarisatie dat de politieke breuklijn vaak dwars door families of vriendengroepen heen loopt. Mensen spreken niet langer met elkaar - of erger - en voor wie de pech heeft niet tot het Erdogan-kamp te behoren, wordt dit soms heel lastig om dragen. Handelaars houden hun mond, uit angst klanten te verliezen en ikzelf heb me voorgenomen hier niets meer over te schrijven, wat dus min of meer neerkomt op zelfcensuur.

"Ik wacht nu vooral af wat er met mijn klachten gaat gebeuren: worden die door het parket geseponeerd, dan trek ik daar mijn conclusies uit en houd ik me verder gedeisd. Ikzelf leef nu niet bepaald met de daver op het lijf, maar sommige mensen in mijn omgeving bijvoorbeeld leven echt wel in angst."

Belgisch-Turkse politici

Met een maandelijks bereik van 500.000 tot 1 miljoen views is de Facebook-pagina 'De Jonge Turken' behoorlijk populair bij - jawel - de wat jongere generatie Turken in ons land. Of ze ook echt representatief is, valt natuurlijk moeilijk uit te maken, maar hoewel de commentaren merendeels in het Turks zijn valt de sterk polariserende, nationalistische, ja soms zelfs ronduit racistische toon daarvan meteen op. Koerden, terroristen en tegenstanders van Erdogan worden doorgaans gemakshalve op één hoop gegooid; de AKP-critici zijn er op de vingers van één hand te tellen.

Alper Gel, een Limburgse Turk die in Brussel geschiedenis studeert en de Facebook-pagina beheert, probeert dat beeld enigszins te nuanceren. "Besef dat politiek enorm leeft binnen de Turkse gemeenschap hier. Dat verklaart deels ook die vaak heel scherpe meningen en reacties. Maar ik zal het niet ontkennen: Erdogan, you hate him or you love him. Met zijn streng gelovig en conservatief programma charmeert hij inderdaad een ruime meerderheid van de Turken in België. Daar komt bij dat heel wat Belgische Turken de Belgische media wantrouwen als het over Turkije gaat. Ze vallen dus inderdaad terug op de Turkse tv-zenders die ze via de satelliet binnenkrijgen.

"Met mijn Facebook-pagina probeer ik jonge Turken aan te moedigen het debat in het Nederlands te voeren en zich meer open te stellen voor het land waarin ze doorgaans ook geboren en getogen zijn, maar dat loopt niet altijd van een leien dakje. Het probleem is dat zelfs de Turken die hier al jarenlang wonen en werken altijd blijven denken zijn dat ze ooit zouden terugkeren naar hun moederland, en ook hun kinderen en kleinkinderen in die geest hebben opgevoed. Dat verklaart volgens mij ook waarom zo veel Turken tot vandaag zo sterk gericht blijven op Turkije, en de facto in twee werelden leven."

Ogen dicht

"De Belgische politiek gaat in dezen zeker ook niet vrijuit: alle partijen halen kandidaten van Turkse afkomst met bosjes naar hun lijsten, in de hoop zo veel mogelijk stemmen vanuit de Turkse gemeenschap binnen te halen. Tegelijk sluiten ze de ogen voor wat hier én in Turkije misloopt."

Aan het woord is een gewezen Turks-Belgische journalist, die er intussen mee kapte en die - u raadt het al - enkel anoniem wilde getuigen. Na jarenlang de grofste beledigingen, loze beschuldigingen en zelfs fysiek geweld te hebben verdragen, besloot hij gehoor te geven aan de smeekbedes van familie en vrienden en zijn kritische pen op te bergen.

"Als je bekijkt hoeveel journalisten de voorbije jaren onder het Erdogan-regime in Turkije in de cel zijn beland, hoeveel dissidenten en opposanten monddood werden gemaakt, hoeveel sites geblokkeerd zijn, is het dan niet beschamend te zien hoe die man hier onlangs werd onthaald? Haast niemand, en al zeker niet onze politici van Turkse komaf, durfde te protesteren tegen wat vandaag in Turkije gebeurt, de onderdrukking. Of tegen het feit dat de persdienst van Erdogan zelfs het lef had Belgische journalisten in hun eigen land op de zwarte lijst te plaatsen.

Welnu, als zij allemaal zwijgen, waarom zou ik me dan in elkaar moeten laten slaan in naam van de kritische journalistiek? Of was dat gewoon mijn verdiende loon, als verrader die de Turkse gemeenschap hier in een negatief daglicht durfde te plaatsen?

"Het is hoog tijd dat die gemeenschap zichzelf ernstig in vraag durft te stellen, in de eerste plaats onze politici van Turkse afkomst. Of blijven we het normaal vinden dat ook Belgische Turken die het niet eens zijn met het beleid van Erdogan ofwel constant in angst moeten leven ofwel zich aan zelfcensuur moeten bezondigen?"