Koop eens een Rubens op eBay

Miljoenen mensen wereldwijd vanuit hun comfortabele huiskamer op hetzelfde moment laten bieden op kunstvoorwerpen die geveild worden bij Sotheby's. Dat is precies wat het internationale veilinghuis en de koopjessite eBay voor ogen hebben met de deal, die gisteren in New York werd aangekondigd.

Vanaf het najaar moet het onlineplatform operationeel zijn. Op de eBay-website zou tegen dan een videokanaal staan waarlangs surfers live de uitzending kunnen volgen van de meeste veilingen van de afdeling in New York. Dat maakt dat gebruikers van de onlinemarktplaats voortaan nog slechts een muisklik verwijderd zijn van een bod op een krat edele Bourgognewijn of een aquarel van de Franse kunstschilder Cézanne.

Verouderd systeem

Absolute topstukken - denk aan Bacon, Richter en Renoir - zullen in eerste instantie nog niet online worden aangeboden. Wel is het de bedoeling om op termijn ook exclusieve stukken te verkopen, net als het streamen van veilingen vanuit de afdelingen in Parijs, Hongkong en Londen.

Voor aandeelhouder Daniel S. Loeb komt de stap naar online alvast geen dag te vroeg. Hij liet zich enkele maanden geleden nog kritisch uit over de verouderde manier van zakendoen bij Sotheby's. "Het bedrijf is als een oud schilderij dat dringend gerestaureerd moet worden", klonk het, in dezelfde adem waarin hij de directie opriep om de onlineverkoopstrategie uit te breiden.

Want ook voor experts is intussen duidelijk dat de edele veilinghuizen iets moeten doen aan hun verouderde verkoopsysteem. "De huidige manier van werken in de veilingwereld is zeer traditioneel. We kunnen niet langer om online heen", stelt Marianne Hoet, internationaal directeur hedendaagse kunst bij het concurrerende veilinghuis Christie's en dochter van wijlen Jan Hoet.

Ook Christie's experimenteert daarom sinds kort met een onlineafdeling. "Vorig jaar lanceerden we zestig onlineveilingen. Ons plan is om dat aantal te verdubbelen. Bovendien vond een derde van onze nieuwe kopers de weg naar ons via het internet", stelt CEO Steven P. Murphy in The New York Times.

Sotheby's en Christie's verhouden zich sinds hun oprichting midden achttiende eeuw als aartsrivalen. Hoewel Sotheby's in ouderdom en omzet Christie's klopt, verloor die eerste de laatste tijd terrein op de tweede. De stap naar online van Sotheby's hoeft ook om die reden dus niet te verbazen.

Daarnaast zit er nog heel wat groeipotentieel in de onlineverkoop van kunst en antiek, zo stelt een rapport uit maart, opgesteld door de Europese Stichting voor Schone Kunsten in Maastricht. Waren de onlinetransacties in 2013 goed voor een kleine 5 procent van de markt voor schone kunsten, dan is de prognose dat het aandeel de komende jaren met een kwart zal stijgen.

Nieuw en markant in het Sotheby's-verhaal is vooral de schaal waarop het veilinghuis de concurrentieslag met Christie's wil aangaan. Door de dans aan te gaan met eBay breidt het veilinghuis zijn klantenbestand uit met liefst 145 miljoen gebruikers. Bovendien is de internetreus in bijzonder goede doen. Zo bedroeg de opbrengst vorig jaar 16 miljard dollar, waarvan 8,3 miljard via de onlineafdeling werd binnengehaald. Omgekeerd is Sotheby's interessant voor eBay omdat het een naam heeft als een klok, en als ankerpunt kan fungeren van het virtuele winkelcentrum dat de veilingsite op termijn wil worden.

Kennen doen de twee firma's elkaar eveneens. Al in 2002 vielen de twee in elkaars armen, om een jaar later de tegenvallende samenwerking stop te zetten. De geesten waren niet de rijp, de kunstmarkt niet klaar voor het internet. Dat het ditmaal niet op een sisser hoeft af te lopen, ligt volgens experts aan de veranderde markt én tijdsgeest. Ook wel het tijdperk na de smartphone-revolutie genoemd.

Eenmaal/andermaal

Kunsthandelaar Peter Bernaerts is dan ook niet verrast over de samenwerking. "Dit past in de tendens waarbij grotere veilinghuizen hun aanbod meer en meer gaan differentiëren", stelt de medezaakvoerder van veilinghuis Bernaerts in Antwerpen. "Een site als eBay is een handige tool om een doelpubliek te laten bieden op stukken die niet sterk genoeg zijn voor een liveveiling."

Die liveveilingen - met hamer en de klassieke 'eenmaal/andermaal' - worden namelijk hoe langer hoe meer events waar beleving en exclusieve kunst centraal staan. Het zijn bijeenkomsten van het grote geld, het establishment. Met op voorhand gescreende en kredietwaardig geachte klanten die jagen op topstukken, geselecteerd volgens de meest uitgepuurde filter. "In enkele jaren tijd het aantal loten op liveveilingen bij ons gehalveerd, van 1.200 naar 600 per veiling. Terwijl de inkomsten eruit zijn toegenomen met 30 procent. We veilen dus minder, maar de bedragen liggen almaar hoger."

Op zo'n liveveiling is geen plaats voor 'charming children of a lesser god', zoals Bernaerts de antiek en kunstvoorwerpen van nét niet noemt. "Terwijl op een onlineveiling er net wel plaats is voor dat gigantisch aanbod van zeldzame objecten waar in het topsegment geen ambiance voor is." Daarom dat ook Bernaerts twee jaar geleden - "na licht aarzelen" - de stap zette naar livestreaming. "Intussen vinden bijna 20 procent van onze stukken zo een weg."

Achilleshiel is evenwel de authenticiteit van de bieder. Wie in de zaal zit tijdens een fysieke veiling is - tot in zijn portefeuille - bekend bij de organisatoren. Wie vanachter een computer biedt, heeft geen gezicht. "Ook al filteren we via registratie en het aanmelden via krediet- of identiteitskaart, dat je een paard van Troje binnenhaalt, kan altijd."

Daarnaast lijkt de opdeling van de kunstmarkt tussen top en exclusief, en middelmatig en massa, gelijk te lopen met de groeiende vermogenskloof in de samenleving. "Al wat boven 25.000 euro ligt, blijft het goed doen op de kunstmarkt. De middenmoot tussen 5.000 en 25.000 doet het dan weer heel slecht. En de goedkope stukken, die gaan op hun beurt weer vlot van de hand", meent kunstkenner en cultuurfilosoof Willem Elias (VUB).

Die evolutie zal zich volgens hem dan ook weerspiegelen op de veilingwereld. "De uitkomst zijn twee markten die los van elkaar functioneren. De wereld van de veilingen is die van de collectioneurs. Zij geven met plezier een miljoen meer uit, levend in de illusie dat hoe meer geld ze geven, hoe hoger de waarde van het stuk is. Dat is een heel andere mentaliteit dan die van de eBay-koper. Die is bovenal op zoek naar een prijsje."

Puur markt

Bernaerts vreest dan ook dat op termijn bepaalde kunstobjecten in waarde zullen dalen. "Vele kunststukken hebben intussen een gecanoniseerde waarde gekregen. Door ze zomaar online te veilen, waar iedere kunstenaar God kan zijn, gaat op termijn niemand nog weten wat die waarde is. Zo dreigt de kunsthandel puur markt te worden, terwijl ook kunsthistorische en kwalitatieve overwegingen meespelen in een schatting."

Al is die vrees volgens Elias te voorbarig. "Het is net een goede zaak dat het veilinggebeuren mondiaal wordt, en meer mensen eraan kunnen deelnemen. Kunstprijzen worden vandaag kunstmatig hoog gehouden. Veilinghuizen hebben een reputatie te verdedigen. Door een zeer klein aantal kunstenaars te selecteren voor veilingen, kun je de wereld wijsmaken dat er slechts een honderd artiesten echt de moeite zijn. Terwijl er wereldwijd sterke kunst in overvloed is. Alleen moeten we ze leren zien."