Hoe mooimaakfilters van iedereen een Kardashian maken

De oude meesters kunnen dit gelukkig niet meer lezen, maar een zelfportret heb je vandaag letterlijk in een handomdraai gemaakt. Onze sociale media lopen dan ook over van de selfies – zeker sinds apps als Instagram en Snapchat met één swipe filters ter beschikking stellen om je gezicht te verfraaien met konijnenoortjes, een regenboogtong of, nu ja, een heel gladde huid, grote ogen en een smalle kin. Deze ‘mooimaakfilters’ zijn minder onschuldig dan ze lijken. Volgens on­derzoekers aan de Boston University werken ze body dysmorphia in de hand, een ziekte die gekenmerkt wordt door een ernstig vertekend zelfbeeld en ingebeelde lelijkheid. Geheel volgens de tijdgeest spreken de wetenschappers in hun studie van snapchat dysmorphia, en benadrukken ze hoe deze filters onze schoonheidsidealen steeds meer verleggen, tot ze haast onrealistisch geworden zijn.

Ook de Nederlandse gedragswetenschapper Dian A. de Vries kwam enkele jaren geleden met behoorlijk zorgbarende resultaten voor de dag. Ze onderzocht het effect van sociale media op ons zelfbeeld en toonde aan dat hoe meer je sociale media gebruikt, hoe meer belang je begint te hechten aan je uiterlijk én hoe minder tevreden je erover wordt. Het onderzoek van De Vries dateert uit 2014, toen er wel al kleurenfilters ­geïntegreerd waren in Instagram, maar echte fotobewerkingsprogramma’s als Photoshop financieel én technisch onbereikbaar waren. Dankzij apps als FaceTune of RetouchMe heb je ­vandaag de tools onder de duim om je gezicht helemaal te vervormen – een trucje dat celebs en succesvolle ­influencers al langer toepassen, maar dat nu dus ook doorsijpelt naar het meisje van de buren. Line* (22) zet geen selfies online waar ze niet eerst wat aan geprutst heeft. “Maar dat doe ik met al mijn foto’s, hoor. Voor selfies gebruik ik FaceTune om mijn huid egaler, mijn ogen helderder en mijn tanden witter te maken, voor andere foto’s experimenteer ik met kleuren in VSCO. Een foto die bewerkt is, krijgt gewoon meer likes. Iedereen doet het denk ik wel, het ‘spontane’ van Instagram is er ­helemaal uit.”

Rosalie (17) bewerkt haar gezicht niet, maar gebruikt wel vaak de zwart-witfilter omdat ze vindt dat de foto zo romantischer en authentieker lijkt – en haar wallen verdwijnen er ook mee. “Ik merk dat ik door sociale media ­kritischer naar mezelf kijk, op uiterlijk vlak dan toch. Dat vind ik wel jammer. Ik hoop dat ik ooit foto’s van mezelf kan posten zonder me af te vragen of ik er wel goed uitzie.” 

Begin dit jaar exposeerde de Britse fotograaf Rankin met Selfie Harm. Voor dit project vroeg hij aan 15 tieners om hun zelfportret zodanig te bewerken tot het ‘social media ready’ was. Het bleef niet bij puistjes en wallen wegwerken: de tieners gaven zichzelf vollere lippen, grotere ogen, sommigen verbouwden de volledige botstructuur van hun gezicht eer ze tevreden waren met het resultaat. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de American Academy of Facial Plastic and Reconstructive Surgery vorig jaar meldde dat steeds meer mensen ­plastische chirurgie aangingen om er beter uit te zien op selfies. Wél opvallend? Mensen komen niet meer altijd aandraven met foto’s van filmsterren om te tonen hoe ze eruit willen zien, maar met bewerkte, gefilterde foto’s van zichzelf.

Portretfunctie

Tegenwoordig zijn het dus niet enkel de Victoria’s Secret-modellen die schoonheidsidealen opdringen: het zijn je klasgenoten, je collega’s, je vrienden, maar ook je smartphone­camera. In sommige gevallen zelfs ­letterlijk. Recente smartphones van Samsung hebben een automatisch ingebouwde ‘portretfunctie’ die je huid meteen egaler (en angstaanjagend genoeg ook blanker) maakt.

Dokter Ingrid van Riet, die als ­dermatologe bij Carpe Clinic in Antwerpen ook cosmetische behandelingen uitvoert, heeft nog niet meegemaakt dat klanten met selfies komen aandraven – “Het zijn toch nog steeds vooral de Kardashians en andere celebs” – maar denkt wel dat onze selfiedrang de stap naar plastische chirurgie verkleind heeft. “We gaan ons steeds meer spiegelen aan wat we op die sociale media zien, ­denken dat dat echt is. De vraag om de lippen wat op te vullen, de kaaklijn aan te passen of de huidtextuur te verbeteren kregen we al ­langer, maar die neemt de laatste jaren wel exponentieel toe. Misschien omdat mensen zichzelf nu vaker te zien krijgen door die filters, en tevreden zijn met het resultaat.” 

Van Riet benadrukt wel dat een goed consult vooraf noodzakelijk is, om onrealistische eisen het hoofd te bieden. An-Sofie (13) houdt zich niet bezig met apps om aan haar uiterlijk te ­sleutelen. “Al mijn volgers kennen mij in het echt. Als ik dan ineens een ­selfie zou posten waar ik totaal niet meer op lijk, gaan die mij ook maar raar vinden”, lacht ze. Ze gebruikt wel filters op Snapchat of in haar Instagram Stories, “maar enkel de grappige filters of die met kleurtjes”.

Iedereen puppy

Annebeth Bels, die aan Universiteit Antwerpen een doctoraat behaalde over de seksualisering en het mediagebruik van jonge tieners, waarschuwt echter dat nagenoeg alle filters zorgen voor perfectionering van de huidskleur en de proporties van je gezicht. “Zo’n puppyfilter maakt dat gewoon minder duidelijk omdat er een grappig, semi-zelfrelativerend kantje aan zit, maar de hoofdreden om die filter te gebruiken blijft volgens mij toch dat het imperfecties verbergt.” 

Volgens Bels zijn het niet de filters of sociale media an sich die schadelijk zijn, maar onze maatschappij die nog steeds heel veel belang hecht aan vrouwelijke schoonheid. “Ik geloof wel dat sociale media daar een rol in spelen omdat alles kwantificeerbaar wordt in likes en follows, wat de druk kan uitvergroten. Je kan als tiener vandaag de dag amper zonder sociale media bestaan, en sociale media maken ons allemaal ‘performers’ of ‘wannabe celebs’, waardoor die nood om aan de uiterlijke maatstaven te ­voldoen ook groter wordt.” 

“Ik geef toe dat ik best onzeker word wanneer ik allemaal mooie selfies zie voorbijkomen op mijn feed, maar eerlijk gezegd was het vóór sociale media veel erger”, zegt Loubna (23). “Ik voelde me toen totaal niet gerepresenteerd. De enige definitie van ‘mooie vrouw’ die ik toen meekreeg was die van de blanke, blonde actrices en modellen in magazines. Ik denk dat je die beeldvorming altijd wel ergens vandaan haalt – is het niet van sociale media, dan wel van de gefotoshopte reclame en magazines. Daarom volg ik op Instagram nu bewust ook veel vollere vrouwen, met krullen en een getinte huid. Zelfs al bewerken zij hun selfies, zo krijg ik tenminste de boodschap mee dat vrouwen die eruitzien als ik ook ‘mooi’ gevonden kunnen worden.”

* De naam van Line is omwille van privacyredenen gefingeerd.