De Stemtest 2019: wat is het? Hoe werkt het? En wat willen we daarmee bereiken?

"Heel eenvoudig: voor iedereen", zegt Ivan De Vadder, Wetstraatjournalist bij VRT NWS. "Het stemgedrag van mensen wordt door veel drijfveren bepaald. Er is de gewoonte om op een bepaalde partij te stemmen of sociale druk van familieleden of vrienden. Maar ook de persoonlijkheid van bepaalde politici speelt mee. En dan is er natuurlijk de ideologie: het geheel van ideeën, meningen en standpunten van een bepaalde partij."

Precies dat laatste, die ideeën en meningen, wil deze Stemtest aftoetsen aan de uwe. "Op welke partij zou u stemmen als u even alle andere factoren wegduwt? Op basis van de antwoorden kunt u leren bij welke partij u puur inhoudelijk het dichtst aanleunt."

Politicoloog Stefaan Walgrave (UAntwerpen), een van de bezielers van de Stemtest, ziet er vooral een goede manier in om de posities van de verschillende partijen voor iedereen scherper te stellen.

 "Partijen hebben de neiging om naast elkaar te praten: ze geven geen antwoord op elkaars standpunt maar praten liever over hun eigen populaire thema's. Zo'n stemtest dwingt hen om een antwoord te geven op een concrete vraag."

Op die manier kan de Stemtest een handige inhoudelijke leidraad zijn bij de komende regionale, federale en Europese verkiezingen van 26 mei. "Het moet voor kiezers duidelijk zijn waar partijen voor of tegen zijn. Daar probeert deze Stemtest voor te zorgen."

De Vadder zegt tevreden te zullen zijn als hij van mensen te horen krijgt dat de Stemtest hen op z'n minst aan het denken gezet heeft. "Dat ze niet blindelings gestemd hebben, maar ook hun standpunten eens afgetoetst hebben."

Al sinds 2003 zet de VRT-nieuwsdienst een stemtest online, maar die wordt niet door de nieuwsredactie zelf uitgewerkt. Dat hebben we in handen gegeven van de politicologen Stefaan Walgrave, Michiel Nuytemans (UAntwerpen) en Benoît Rihoux (UCL) en hun teams. Wij hebben dus geen hand in het algoritme onder de motorkap dat het uiteindelijke stemprofiel bepaalt.

Wel hebben politicologen en politieke journalisten maandenlang samengewerkt om de juiste stellingen op te lijsten. "Het is altijd zoeken naar een evenwicht, in thema's, maar ook in linkse en rechtse stellingen", legt Walgrave uit.

"We hebben ook lang gediscussieerd over waar een thema of stelling precies thuishoort en over de exacte formulering. Stellingen mogen bijvoorbeeld geen argumenten bevatten, want dan doe je aan framing. Ook cijfers zijn heel gevaarlijk, want ben je het dan oneens omdat je meer wil of net minder? En ook taalkundig zijn die stellingen grondig nagekeken."

De stellingen krijgen voor elke partij ook een bepaald gewicht mee op basis van de aandacht die partijen aan de verschillende beleidsthema’s besteden in hun partijprogramma. "De resultaten van een stelling over het klimaat wegen voor een partij als Groen bijvoorbeeld zwaarder door, terwijl dat bij Vlaams Belang bijvoorbeeld asiel en migratie zal zijn." En op het einde van de Stemtest kunnen ook de deelnemers aangeven welke thema's voor hen meer gewicht hebben.

Voor 4 verschillende verkiezingen - Vlaams, Brussels, federaal en Europees - is er een aparte lijst met stellingen. Dat zijn er 35 voor het Vlaamse en federale en 25 voor het Brusselse en Europese niveau. "Die niveaus spelen allemaal hun eigen, belangrijke rol. En hoewel de thema's vaak vergelijkbaar zijn, zijn de bevoegdheden op die niveaus verschillend", zegt De Vadder. 

Het thema migratie is daar een goed voorbeeld: "Op Europees niveau gaat het dan pakweg over het redden van mensen op zee, op het federale heb je het over transmigratie en op het Vlaamse over integratie. In elk van die 4 stemtesten gaat het dus over asiel en migratie, maar wel over andere bevoegdheden."

Bij elke stelling kunt u enkel "Eens" of "Oneens" antwoorden. Maar wie meer uitleg wil, kan die ook krijgen. Onderaan klikt u dan op "Wat zeggen de partijen". Daarbij krijgt u de argumenten voor en tegen een stelling van alle partijen. Maar bij wie die argumenten horen, wordt dan nog niet meegegeven.

Bij complexere technische termen in een stelling kunt u ook op het vraagtekentje klikken om een korte toelichting te krijgen. En het is ook mogelijk om af en toe een stelling over te slaan.

Zodra u alle stellingen heeft doorlopen, kunt u nog aangeven aan welke stellingen u het meeste gewicht wilt geven. Ook dat kan, zoals gezegd, het uiteindelijke resultaat van de Stemtest beïnvloeden.

En dat resultaat is dus een stemprofiel, waarbij u kunt zien hoe dicht uw mening bij die van de verschillende partijen staat. Dat wordt aangegeven in percentages. "Nogmaals: dat is een stemprofiel, geen stemadvies", benadrukken De Vadder en Walgrave. Wie wil, kan er ook de percentages voor Franstalige partijen aan toevoegen.

Mochten twee partijen op gelijke hoogte staan, kunt u trouwens ook die partijen met 5 extra stellingen tegen elkaar uitspelen. U kunt bij uw resultaten ook de standpunten van de verschillende partijen vergelijken. Of u kunt op basis van de concrete argumenten van elke partij uw eigen mening alsnog aanpassen. 

"Bij elke stemtest zijn er mensen die zeggen: ik stem helemaal niet op die partij", vertelt De Vadder. "Iemand kan bijvoorbeeld ideologisch meer socialistisch zijn, maar altijd liberaal gestemd hebben. Zoals gezegd: verschillende factoren spelen een rol bij de keuze voor een bepaalde partij."

Dat hoeft helemaal niet problematisch te zijn, vindt De Vadder. "Door jezelf te testen, kan je je meningen en standpunten eens aftoetsen en te weten komen wat je ideologische stemprofiel is. Het is goed om daar af en toe eens over na te denken."

Walgrave is het daarmee eens. "Onze Stemtest toont vooral een tendens aan: ben je eerder links of rechts? Meestal is de afstand tussen de eerste drie partijen in het stemprofiel dan ook vrij klein."

Die kans bestaat, geeft Walgrave toe. "Al is het maar door het enorme bereik van zo'n stemtest." Walgrave deed eerder al onderzoek naar die impact. "Maar in onze ervaring zoeken de meeste deelnemers eigenlijk alleen maar naar bevestiging van hun politieke voorkeur."

"Als er al een impact van de Stemtest is op de verkiezingsresultaten, is dat vooral bij mensen die echt twijfelen tussen verschillende partijen. Maar mensen stappen dan vooral over binnen eenzelfde ideologisch blok, bijvoorbeeld van de ene linkse partij naar de andere. Een grote verandering van links naar rechts of vice versa gebeurt zelden of nooit na een stemtest. En dat is ook helemaal de bedoeling niet."

"Ik wil wel zo ver gaan dat die inhoud van de beleidsstandpunten bij verkiezingen het belangrijkste motief voor de kiezer zou moeten zijn", zegt Walgrave nog. "Er moet bij een democratie nu eenmaal een inhoudelijk verband zijn tussen de mening van de bevolking en het uiteindelijke beleid. Dus in dat opzicht mag het resultaat van zo'n stemtest wel een legitiem argument worden genoemd om al dan niet op een bepaalde partij te stemmen."

Herbekijk hieronder de uitleg over de Stemtest door Ivan De Vadder in "Het Journaal":

Bekijk het gesprek met professor Stefaan Walgrave, Mark Eyskens (CD&V) en Yasmine Kherbache (SP.A) over de Stemtest uit "De afspraak" hier: