De NAVO blaast 70 kaarsjes uit, maar is er reden voor een feestje?
Op 4 april viert de NAVO haar 70e verjaardag. Om dat te vieren zijn er een reeks topontmoetingen in Washington D.C. georganiseerd. De secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, heeft al een ontmoeting met de Amerikaanse president Donald Trump achter de rug. Vandaag zal Stoltenberg het voltallige Amerikaanse Congres toespreken, een primeur. "De festiviteiten moeten benadrukken dat de NAVO leeft, en ook belangrijk is voor de toekomst", zegt expert Jan Balliauw, die alles ter plaatse volgt. Welke transformaties heeft de alliantie sinds haar oprichting in 1949 ondergaan, en is de toekomst verzekerd? Een terugblik.
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie wordt in 1949 opgericht met het verdrag van Washington. Tijdens de Koude Oorlog is de NAVO een militair blok dat het Westen moet beschermen tegen de dreiging uit de Sovjet-Unie. De eerste secretaris-generaal van de NAVO, Hastings Ismay, verwoordt de agenda van de alliantie als volgt: "Keep the Russians out, the Americans in, and the Germans down", ("Hou de Russen eruit, de Amerikanen erin en de Duitsers zonder macht", nvr)
Keep the Russians out, the Americans in, and the Germans down
Na de val van het communisme in 1991 verdwijnt ook de dreiging uit het Oosten. De alliantie moet zich noodgedwongen heruitvinden. In plaats van zich te beperken tot haar eigen grondgebied, gaat de NAVO in de jaren 90 focussen op buitenlandse missies. Dit zijn de zogenoemde "out-of-area"-operaties, om tegemoet te komen aan dreigingen van buitenaf.
Dat gebeurt de eerste keer in 1995, wanneer de Belg Willy Claes secretaris-generaal van de alliantie is. De NAVO voert bombardementen uit in Bosnië en installeert daarna een vredesmacht. Dat scenario wordt nog eens herhaald in 1999 tijdens de Kosovo-crisis, maar dan zonder mandaat van de Verenigde Naties.
De grootste buitenlandse missie van de alliantie start in Afghanistan een paar jaar later. De NAVO installeert daar een vredesmacht, nadat de Amerikaanse campagne tegen de taliban in 2002 ten einde was gelopen.
De factor Rusland
Na het einde van de missie in Afghanistan moet de NAVO zich opnieuw uitvinden en voor een deel terugkeren naar de oorspronkelijke missie, de verdediging van het grondgebied tegen bedreigingen uit het oosten. Door de Russische annexatie van de Krim en de acties in Oost-Oekraïne voelen de bondgenoten die grenzen aan Rusland zich bedreigd, vooral de Baltische landen en Polen. De verdediging van die oostelijke grens wordt opnieuw een prioriteit.
Op de NAVO-top in Wales in 2014 spreken de lidstaten af om hun defensiebudget te verhogen en nemen ze een reeks maatregelen om de oostgrenzen van het NAVO-grondgebied beter te beschermen.
De meer oostelijke bondgenoten, zoals Polen en de Baltische staten, zijn namelijk gealarmeerd door wat er gebeurt in Oekraïne en vrezen dat hun hetzelfde lot beschoren is. De NAVO plaatst daarom drie bataljons in Estland, Letland en Litouwen en verhoogt de patrouilles in het luchtruim.
"De paar duizend militairen die daar nu gestationeerd zijn, zijn geen partij voor het Russische leger, maar zijn wel een sterk signaal voor Rusland", legt Jan Balliauw uit, specialist internationale relaties en Rusland bij VRT NWS. "Door de aanwezigheid van de NAVO-troepen maakt de alliantie duidelijk dat ze het Balticum zal beschermen tegen eventuele Russische agressie."
De factor Trump
Sinds de komst van Donald Trump in het Witte Huis heeft de NAVO ook af te rekenen met interne strubbelingen. De Amerikaanse president liet tijdens zijn verkiezingscampagne al vallen dat hij de NAVO "obsolete" vond, overbodig dus. Voorts heeft Trump al vaak twijfel gezaaid over het engagement van de Amerikanen in de NAVO.
Tijdens zijn eerste bezoek aan de NAVO in 2017, bij de inauguratie van het nieuwe hoofdkwartier in Brussel, bevestigde Trump niet dat de VS artikel 5 van het NAVO-verdrag zou naleven. Dat artikel stelt dat als een van de bondgenoten wordt aangevallen, de anderen dat land zullen verdedigen. Het is de kern van de hele organisatie.
Vorig jaar zei Trump op een NAVO-top in Brussel - nadat hij het eerst getweet had - dat de Europese lidstaten dringend meer moesten gaan betalen voor hun veiligheid. Ze moeten meer delen in de kosten van de NAVO, en hun defensiebudget nog meer verhogen. Veel lidstaten slagen er namelijk nog steeds niet in om de beoogde 2 procent te halen, zoals werd afgesproken in Wales in 2014, ook België niet.
Zonder de VS stelt de NAVO niets voor
Trump haalde stevig uit naar de Europese landen en dreigde er zelfs mee dat de VS zich zou terugtrekken uit het bondgenootschap. "De VS hamert er al jaren op dat Europa meer moet delen in de kosten", zegt Jan Balliauw, "maar het is de eerste keer dat een Amerikaanse president ermee dreigt om de NAVO te verlaten".
"De 70e verjaardag van het bondgenootschap wordt niet gevierd met een NAVO-top waarop alle wereldleiders aanwezig zijn, omdat er gevreesd werd voor alweer een confrontatie met Trump", aldus Jan Balliauw. In plaats daarvan zijn het de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten die verzamelen in Washington.
Wat brengt de toekomst?
De belangrijkste vraag waar de NAVO-bondgenoten dus nu mee zitten, is of de VS nog steeds bereid is om een lidstaat die niet genoeg betaalt, te hulp te komen. Toen Montenegro in 2017 toetrad tot de alliantie, zei Trump dat als de NAVO Montenegro zou bijspringen, dat een Derde Wereldoorlog zou ontketenen. Hij liet uitschijnen dat de VS niet van plan was om het nieuwste lid van het bondgenootschap te hulp te komen indien nodig.
Ook dit jaar waren er al geruchten dat Trump uit de NAVO zou willen stappen, wat veel onrust zaaide in Amerika. In het Congres werd zelfs een wetsvoorstel ingediend dat er goedkeuring van het Congres moet zijn voor de VS het bondgenootschap kan verlaten.
"Als de VS de NAVO verlaat, is het bondgenootschap ten dode opgeschreven, zonder de VS stelt de NAVO niets voor", zegt Jan Balliauw. Maar zo ver is het dus nog niet. "Trump is wispelturig, je weet nooit wat morgen brengt."
Bekijk hier het fragment uit "Het Journaal":
