Tussen angst en status: de anatomie van de leugen
Na vijf jaar geeft dokter André Gyselbrecht nu toch toe dat hij de opdracht heeft gegeven voor de moord op zijn schoonzoon. Wat bezielt iemand om vijf jaar lang te liegen? Of om alsnog te bekennen?
Dat André Gyselbrecht in eerste instantie heeft gelogen over zijn aandeel in de zaak, is niet onlogisch. "Vanuit een juridisch perspectief is de voornaamste oorzaak van oneerlijkheid gebaseerd op de kosten-batenanalyse", zo legde Dan Ariely, psychologieprofessor aan de Duke University, uit tijdens een conventie vorig jaar in Chicago. "Als iemand oneerlijk is, dan denkt die meteen: 'Wat heb ik hierbij te winnen? Wat kan ik verliezen?'"
Een bekentenis zou Gyselbrecht jaren in de cel doen belanden, en de hele goegemeente zou hem kennen als 'moordenaar'. Hij had veel te verliezen, wat verklaart waarom hij zijn rol minimaliseerde.
"Her en der wordt geschreven dat hij een zelfingenomen persoon zou zijn", zegt sociaal psycholoog Frank Van Overwalle (VUB). "Voor zulke personen is het nog veel moeilijker om dingen te moeten toegeven die niet bij hun zelfbeeld passen."
Ook biologisch is de leugen van dokter Gyselbrecht te verklaren. "Onze communicatie is doorspekt met leugens", zegt professor gedragsbiologie Mark Nelissen (Universiteit Antwerpen). "Een deel van de communicatie gebeurt onderbewust. Daarmee probeer je je reputatie en status bij te kleuren. Je probeert bij de ander een bepaald beeld van jezelf te schetsen. Dus ga je liegen, overdrijven of wegmoffelen."
Hoger doel
Psycholoog Van Overwalle vermoedt dat imago en status inderdaad hebben meegespeeld bij de recente bekentenis. "Hij bekent dan wel de moordopdracht, maar hij probeert zijn daden toch ook goed te praten. Hij deed het 'om de kleinkinderen te beschermen'. Op die manier geeft hij aan dat zijn negatieve daad een hoger doel diende. Als mensen fouten begaan, hebben ze de neiging om zichzelf goed te praten."
Toch blijft het vreemd dat Gyselbrecht nu pas met de waarheid naar buiten komt. Waarom al die jaren vasthouden aan de leugen, zelfs als de bewijslast zo groot is? "De sociale druk neemt toe, natuurlijk", zegt Nelissen. "Een rechter heeft een hogere status. De druk van die dominantere persoon kan ervoor zorgen dat je uiteindelijk toch bezwijkt. En het verklaart mee waarom iemand zijn onschuld staande houdt tijdens een ondervraging van de politie, maar schuld bekent in de beklaagdenbank."