Is eerlijkheid alleen voor sukkels?

Als je in de jaren 70 de term 'bedrijfsethiek' liet vallen, was de reactie meestal: 'Is dat geen oxymoron?', vaak gevolgd door een herinnering aan de beroemde uitspraak van Milton Friedman over de enige maatschappelijke verantwoordelijkheid die kaderleden dragen: zoveel mogelijk winst voor de aandeelhouders maken zonder de wet te overtreden.

Maar in de vier volgende decennia hoorde je Friedman steeds minder vaak citeren en begonnen zakenmensen te praten over hun verantwoordelijkheden tegenover de stakeholders van de onderneming - niet alleen de aandeelhouders, maar ook de klanten, de werknemers en de leden van de gemeenschappen waarin een bedrijf werkt.

In 2009 deed een eed de ronde bij de eerste lichting van de Harvard Business School, die na de mondiale financiële crisis zou afstuderen. De studenten die hem aflegden (weliswaar een minderheid) zwoeren dat zij "ethisch zouden werken" en hun ondernemingen "te goeder trouw" zouden leiden, en beloofden: "Ik zal mij hoeden voor beslissingen en handelingen die mijn eigen enge ambities bevorderen maar schadelijk zijn voor de onderneming en de maatschappij die ze dient."

Dat idee heeft zich sindsdien verspreid. Studenten van 250 businessschools hebben een soortgelijke eed afgelegd. Dit jaar zweren alle 90.000 Nederlandse bankiers dat zij integer zullen handelen, de belangen van de klanten voorrang zullen geven (ook op die van de aandeelhouders) en zich open, transparant en maatschappelijk verantwoordelijk zullen gedragen. In Australië hebben al meer dan driehonderd zakenmensen uit het bank- en financiewezen vrijwillig een eed afgelegd waarmee ze zich ertoe verbinden om wangedrag aan te klagen en anderen aan te sporen om dat ook te doen.

In augustus verklaarde een kaderlid, Véronique Laury, dat haar professionele ambitie erin bestaat "een positieve impact te hebben op de grotere wereld". Nee, ze leidt geen ngo maar staat aan het hoofd van Kingfisher, een doe-het-zelfketen met ongeveer 1.200 winkels in Europa en Azië.

In september toonde McDonald's, de grootste koper van eieren in de VS, dat het eveneens kan bijdragen tot ethische vooruitgang, met de aankondiging dat het in de VS en Canada geen eieren van batterijkippen meer zal gebruiken. Volgens Paul Shapiro, de vicevoorzitter voor de bescherming van dieren in de landbouw van de US Humane Society, is die beslissing het begin van het einde voor de wrede legbatterijen die de Amerikaanse eiersector tot op heden hebben gedomineerd.

Toen kwamen de onthullingen over Volkswagen en de software die het in elf miljoen dieselauto's had geïnstalleerd om de uitstoot van stikstofoxides tijdens de emissietests te verlagen, zodat ze een goed cijfer kregen, terwijl hun normale uitstoot ver boven de toegelaten limieten lag. Toen het schandaal uitbrak, vroeg The New York Times aan experts of de alomtegenwoordigheid van fraude moreel gedrag voorbijgestreefd gemaakt heeft. De krant publiceerde haar antwoorden onder de kop: 'Is eerlijkheid er alleen voor sukkels?'

Cynici zullen zeggen dat er in de afgelopen veertig jaar niets veranderd is, en dat er nooit iets zal veranderen omdat de mooie woorden van de zakenwereld over ethiek alleen maar dienen om het opperste doel te camoufleren: een maximale winst. Toch is het bedrog van Volkswagen vreemd, zelfs - of vooral - gemeten aan die maatstaf van het streven naar zoveel mogelijk winst.

Het was immers een ontzettend roekeloze gok. Iedereen bij Volkswagen die wist wat de software deed, had kunnen voorspellen dat de onderneming er een hoge prijs voor zou betalen. Dat is trouwens al aan het gebeuren, want het aandeel van Volkswagen heeft sinds het begin van het schandaal meer dan een derde van zijn waarde verloren en alleen al in de VS kunnen de boetes tot wel 16 miljard euro oplopen. En de reputatieschade zal nog veel groter zijn.

De markt geeft haar eigen antwoord op de vraag: is eerlijkheid er alleen voor sukkels? Dat antwoord luidt: nee, eerlijkheid is er voor iedereen die een maximale waarde op lange termijn wil. Sommige ondernemingen spelen straffeloos vals, maar ook zij lopen altijd het risico om betrapt te worden. Vaak loont dat risico gewoon de moeite niet, zeker niet als je succes in grote mate afhangt van je reputatie.

Op lange termijn is eerlijkheid een bron van waarde, zelfs als we met waarde alleen aandeelhoudersrendement bedoelen. Het is nog evidenter als waarde ook de voldoening omvat die alle betrokkenen uit hun werk halen. Verscheidene studies hebben aangetoond dat de generatie die in het nieuwe millennium volwassen is geworden 'een impact op de wereld maken' belangrijker vindt dan geld verdienen als een doel op zich. Dit is de generatie van het 'effectieve altruïsme', dat met plezier geld weggeeft, op voorwaarde dat het efficiënt gebeurt.

© Project Syndicate 2015