Van "lasagne institutionnelle" tot "monstre communautaire": Waalse ondernemers over het complexe België

We worden bezuiden de taalgrens hartelijk begroet, doorgaans in het Nederlands, waarna er snel wordt overgeschakeld op het Frans. "Ik kan onvoldoende nuances uitdrukken in het Nederlands", krijgen we telkens te horen.  We grappen wat over verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië. Is het een andere manier van zaken doen? "In Vlaanderen verlies je minder tijd", zegt Martine Constant van Martine Constant Consulting Group, een Luikse kmo voor marketing en consulting. "Vlamingen gaan recht op hun doel af."

Tot voor kort was Martine Constant actief in de drie Belgische gewesten, met ook een kantoor in Antwerpen. "Over complexiteit gesproken.  Als bedrijf moet je op de hoogte blijven van het werkgelegenheidsbeleid in de drie gewesten. De subsidies om mensen aan het werk te zetten,  zijn sowieso een kluwen en dan zijn ze ook nog eens in elk gewest verschillend geregeld. Voor een kmo is dat niet evident, om dat allemaal op te volgen."

Fabienne Bister staat ook aan het hoofd van een kmo, vernoemd naar de familie. Bister is een voedingsbedrijf, bekend van de gelijknamige mosterd. Zij vertelt dat ze in het dagelijkse runnen van haar zaak niet zo heel veel last heeft van "de institutionele lasagne": de opeenstapeling van bevoegdheden van de federale staat en de regio's, laag boven laag. "Het functioneert minder slecht dan veel mensen denken. "

Maar. Er is een grote maar. "Ik ben ook actief binnen werkgeversorganisaties", zegt Bister,  "en daar werken we echt op beleidsniveau. Dan bots je voortdurend op zaken die deels federaal, deels regionaal zijn. Bijvoorbeeld als het gaat over energie, klimaat of mobiliteit. Dan ga je naar een federale minister met een dossier en dan zegt die: "Ja maar, mijn Waalse/Vlaamse collega blokkeert dit." En de regionale minister zegt hetzelfde over zijn federale collega. Dat spelletje duurt al twintig jaar.  Die bevoegdheden moeten ofwel helemaal federaal ofwel helemaal regionaal worden. Wat het precies wordt, dat heeft weinig belang, het moet gewoon duidelijk zijn."  

Pierre Rion is "business angel" in de ICT, wat betekent dat hij beginnende bedrijfjes in die sector, de informatica, begeleidt.  Als het gaat om communautaire kwesties, zegt hij dat hij altijd moet glimlachen bij het idee dat we onze verkeersveiligheid geregionaliseerd hebben.  En buitenlandse handel. Rion heeft heel wat handelsmissies meegemaakt en zegt, met enige zin voor overdrijving: "Daar sta je dan tegenover een burgemeester of een regionaal politicus die een budget beheert dat groter is dan dat van België. Ik durf niet gissen wat er in zijn hoofd omgaat als die ons ziet verschijnen met drie delegaties: een Vlaamse, een Waalse en een Brusselse. Dat grenst in sommige situaties aan het belachelijke. Let wel, ik vind die handelsmissies doorgaans goed georganiseerd. Maar het kan toch efficiënter."

"Is het efficiënt om vier ministers van Energie of van Mobiliteit te hebben?", horen we bij Bernard Delvaux, CEO van Sonaca, een groot bedrijf dat vliegtuigonderdelen maakt.  Maar hij voegt er wel aan toe dat de wil om bepaalde problemen aan te pakken, belangrijker is dan de vraag op welk niveau de bevoegdheid ervoor zit. "Sommigen, vooral in Vlaanderen, willen mobiliteit helemaal regionaal maken. Ik zou zeggen: je kunt het land ook splitsen. Maar zal je dan sneller van Antwerpen naar Brussel geraken? Zullen daar dan minder files staan?"

Is dit een pleidooi om mobiliteit te herfederaliseren? "Nee", zegt Delvaux,"al heb ik wel een tegenvraag: is het eigenlijk denkbaar om in een land als België géén geïntegreerde benadering te hebben van mobiliteit?" Toch pleit Delvaux dus niet voor een herfederalisering van mobiliteit "omdat hij denkt dat de politiek dat op dit moment niet wil". En omdat het schuiven met bevoegdheden op zich de problemen niet oplost. Hij pleit voor een aanpak zoals in een bedrijf, per project.  De politici moeten, gezamenlijk, een doel stellen. En wie wat dan uitvoert, op welk niveau, dat is bijzaak. "De politiek moet vooral terugtreden uit de dagelijkse opvolging en dat overlaten aan experts."

Wellicht een voorstel dat onderschat hoe complex het is een land te besturen. Maar wat wel opvalt: we horen in Wallonië vooral een pleidooi voor pragmatische oplossingen. En we horen ook positieve geluiden over de regionalisering. Ook Waalse ondernemers zijn blij dat hun gewest de economische hefbomen in eigen handen heeft. "Je kunt er niet naast kijken dat de arbeidsmarkt heel verschillend is, de landbouw, de ruimtelijke ordening... en dat we daar best rekening mee houden", zeggen ze dan. "En het is goed dat we zelf kunnen beslissen over steun aan bedrijven."

Begrijpen ze in Wallonië dat er (bij sommigen) in Vlaanderen een roep is naar nóg meer eigen bevoegdheden en naar een zevende staatshervorming? "Ik begrijp de historische beweging maar ik vind dat de grote noden nu elders liggen", zegt François Blondel,  topman van de biotech-bedrijven KitoZyme en Delphi Genetics. "Ik vrees dat een nieuwe communautaire ronde heel veel energie zou vreten, die beter elders gebruikt kan worden. Voor mij zijn de grote uitdagingen op dit moment klimaat, mobiliteit en de kwaliteit van het Franstalig onderwijs." 

Om die reden is Blondel ook geen pleitbezorger van een (al dan niet verregaande) herfederalisering van bevoegdheden. Het lijkt praktisch niet haalbaar. "Je kunt dat wel willen maar dit is nu eenmaal niet de richting die dit land heeft gekozen. En het zou een complex proces zijn dat heel veel energie vraagt."

Pierre Rion is iets minder diplomatisch als we het onderwerp van een nieuwe communautaire ronde te berde brengen. "De N-VA heeft woord gehouden en heeft vier jaar gezwegen over het communautaire. En premier Michel heeft het deksel op de pot kunnen houden. Dus we zijn onze ergernis over die eindeloze discussies een beetje vergeten. Maar als dat communautaire monster weer wakker wordt, dan denk ik wel dat veel zakenlui zich zorgen zullen maken." 

Toch is uitgerekend Rion vrij positief over het sociaal-economische programma van de partij die dat "communautaire monster" wakker maakt, de N-VA. "Wat ze zeggen, verleidt veel zakenlui, ook in Wallonië", aldus Rion. Waarover praten we dan precies? "Het benadrukken van werk, van inspanningen leveren. Het discours over ondernemers als mensen die de maatschappij vooruit doen gaan. Erop wijzen dat je geen sociale zekerheid kunt hebben zonder performante bedrijven. Dat vinden wij allemaal heel aantrekkelijk. Alleen zouden ze het artikel 1 van hun programma (het streven naar een onafhankelijk Vlaanderen, NV) moeten laten vallen." 

Het is een discours dat je vaak hoort bij Waalse ondernemers: begrip voor de sociaal-economische eisen van de N-VA maar (grote) reserves bij de communautaire verzuchtingen. Als je er dan op wijst dat de twee volgens N-VA gekoppeld zijn, dat de partij zegt bevoegdheden in Vlaamse handen te willen krijgen om zaken economisch in beweging te krijgen, wordt het even stil. Eén van onze gesprekspartners heeft begrip voor dat standpunt maar wil daar niet op geciteerd worden. Een andere weifelt. Je voelt hoe deze zakenlui hier zelf mee worstelen.

Die worsteling heeft te maken met een grote loyauteit tegenover België. Het aanvaarden van de regionalisering sluit niet uit dat er een grote gehechtheid is aan het federale niveau. Als ik vraag of België, de bovenste laag van de institutionele lasagne, nog een meerwaarde heeft ondanks de complexiteit, is het antwoord overal "Uiteraard!" 

"We leven in een wereld waar de grote groeipolen meer en meer buiten Europa liggen", zegt Bernard Delvaux. "En in die geglobaliseerde wereld telt de grootte. Het is niet met puur Vlaamse of puur Waalse ondernemingen dat je er zult komen. Je komt er met ondernemingen met een solide basis, met een internationale markt en een aanwezigheid overal in de wereld. In die context is België al heel klein, laat staan Vlaanderen of Wallonië. Mijn eigen onderneming groeit want als ze niet groeit, verdwijnt ze. Hetzelfde geldt voor landen of voor geografische regio's. Het is niet door je op te delen dat je sterker wordt."

Het argument van de schaalgrootte horen we overal. "Bovendien", zegt Fabienne Bister, "in het buitenland kennen ze België of Brussel. Antwerpen of Namen, dat kennen ze niet. Onze "merken" elders in de wereld zijn Brussel en België." François Blondel koppelt dat merk aan reputatie. "Het imago van België is in veel domeinen zeer goed", zegt hij. "Zeker in het domein waarin wij werken, biotechnologie en geavanceerde gezondheidszorg, staat België voor excellentie. Dat imago is dus Belgisch, niet Waals of Vlaams of Brussels." 

Over schaalgrootte merkt Blondel ook nog op dat die belangrijk is als stabiliserende factor. Economische veranderingen of zelfs schokken kunnen beter worden opgevangen naarmate de entiteit groter is, naarmate je een groter grondgebied hebt. En Pierre Rion merkt op dat de balans ooit weer kan omslaan. "Ik begrijp dat sommigen in het noorden van het land de transfers beu zijn. Maar vergeet niet dat het ooit omgekeerd was, dat het vroeger Wallonië was dat decennialang veel rijker was. Wie zegt dat de verhoudingen op termijn niet opnieuw kantelen? De leeftijdspiramide in Vlaanderen, om maar iets te zeggen, ziet er niet zo goed uit hé." 

De grote lijnen in de gesprekken met onze Waalse ondernemers zijn deze: er is een aanvaarding van "het regionale feit" en zelfs een waardering daarvan. Er is weinig animo voor een zevende staatshervorming (die gigantisch veel energie zou opslorpen), hoewel de ondernemers tegelijk willen dat de bevoegdheidsverdeling beter wordt uitgeklaard. En zaken herfederaliseren? Misschien willen ze dat wel maar ze beseffen dat Vlaanderen niet die richting uit gaat en dat het dus niet realistisch is daarnaar te streven.

Wat als het land ooit toch gesplitst wordt, hoe erg is dat? De vraag is al zo vaak opgeworpen de voorbije jaren dat ze van haar scherpte verloren heeft.  Onze gesprekspartners geloven niet dat het zo ver komt. "En als het toch gebeurt, dan gebeurt het", zegt Bernard Delvaux, "en dan passen we ons aan". De vraag wordt door sommigen alleen off the record beantwoord. Een splitsing zou leiden tot minstens tien jaar chaos, tien jaar waarin je alleen met jezelf bezig bent. Kijk naar de brexit. En we horen ook dit: " Ik wens het einde van het land niet. Maar mocht het toch gebeuren, zal Wallonië eerst verarmen en daarna competitiever worden. Het zou dus op termijn een positief effect kunnen hebben. Maar veel mensen zullen het eerst zwaar krijgen."

Over dat gespeculeer over het einde van België wil Fabienne Bister nog dit kwijt. "In het Vlaamse discours over de problemen in dit land zit eigenlijk veel waarheid. Maar Franstaligen verwerpen de boodschap omdat die ingebed zit in een separatistisch discours. En dat jaagt hen angst aan. Franstaligen hebben de indruk dat sommigen in Vlaanderen hen voortdurend de boodschap willen geven: "We zullen jullie laten vallen, jullie zijn niets waard".  Terwijl er natuurlijk ook veel goeds gebeurt in Wallonië maar (een deel van) Vlaanderen wil dat niet zien. Er zijn ook heel wat Vlamingen die in Wallonië investeren en daar heel goede ervaringen mee hebben. Maar het lijkt wel alsof ze dat niet durven te zeggen. Omdat je in Vlaanderen bijna scheef bekeken wordt als je zegt dat je investeert in Wallonië en dat alles goed gaat."

Ten slotte: is er de laatste jaren een afstand gegroeid tussen Vlaamse en Waalse ondernemers, doordat er een regering met N-VA aan de macht is gekomen? Dat lijkt niet zo te zijn.  "Het DNA van een ondernemer, Waals of Vlaams, is grotendeels gelijk", zegt François Blondel. "De gemeenschappelijke stam is belangrijker dan de takken die misschien verschillen".  Voor Martine Constant hangt het af van persoon tot persoon. "Je hebt ook een Marc Coucke die komt investeren in Wallonië, die gelooft dat het zin heeft om samen ergens je schouders onder te zetten in plaats van vijanden te worden binnen hetzelfde land." 

Beluister het gesprek met Nina Verhaeghe in "De ochtend":