En toen ontaardde een gerucht weer in een heksenjacht

Wat de Antwerpse kleuterschool De Blokkendoos nu overkomt, overspoelde eind jaren 80 het Nederlandse dorp Oude Pekela, of Outreau in Frankrijk. Hardnekkige geruchten over kindermisbruik zetten een gemeenschap in lichterlaaie, ondanks een totaal gebrek aan bewijzen. De mechanismen achter die bizarre hysterie zijn gefundenes Fressen voor sociaal psychologen.

"Hysterie is gebaseerd op suggestie. Er bestaan onderzoeken waarin geruchten worden gelanceerd en opgevolgd. Het is onvoorstelbaar hoe die verhalen evolueren en als feit worden aangenomen", vertelt Marleen Janssens, docente sociale psychologie aan de Erasmushogeschool. Die verdraaiing kan heel sterk zijn: in Antwerpen, waar nu al vier klachten zijn ingediend, doet nu het verhaal de ronde dat een arts sperma gevonden heeft op één van de kinderen. Vreemd, aangezien de kleuterjuf als schuldige wordt aangewezen.

Blauwe plekken

Wie Oude Pekela bestudeert, of de zaak van de Amerikaanse Margaret Kelly Michaels, ziet een duidelijk stramien: een ouder wordt om één of andere reden ongerust en verwittigt de hulpdiensten. Daarna wordt een infosessie georganiseerd om bezorgde ouders uit te leggen hoe ze misbruik kunnen herkennen bij hun kinderen. Het duurt niet lang voor elke blauwe plek of huilbui vanuit die bril wordt bekeken, en er paniek ontstaat.

Opmerkelijk: er duiken altijd spilfiguren op die de boel oppoken. In Antwerpen wordt een deel van de verontwaardiging uitgedragen door mensen die weinig met de zaak te maken hebben. "Voortrekkers en volgers vind je bij elke volkshysterie. Sommige mensen zijn heel vatbaar voor suggesties, ze gaan helemaal op in die massabeweging en hebben een neiging tot fanatisme", zegt Janssens.

Mijn zoon heeft de vagina van de juf beschreven, declameerde een moeder deze week aan de schoolpoort. Een kind verzint zoiets toch niet? Toch wel, zo leren de voorbeelden keer op keer. "Kinderen voelen heel goed aan wat ouders willen horen", vertelt Dirk Depover van Child Focus, die overigens opvallend vaak de beruchte witte camionette ziet passeren.

"Tegenwoordig worden de verhoren van kinderen gefilmd, zodat ze hun verhaal maar één keer moeten doen. Het is een taak voor opgeleide mensen, die niet-suggestieve, open vragen stellen, liefst zo snel mogelijk na de feiten. Maar als kinderen geconfronteerd worden met een heisa en loyaal zijn tegenover hun ouders, dan raakt hun getuigenis vervuild. Het is bijna onmogelijk om dan nog de waarheid te achterhalen."

Bovendien: kinderen weten vaak veel meer over seks of vagina's dan ouders willen geloven. Depover: "Je moet oppassen met de uitspraak 'dat kan mijn kind niet weten'. Misschien hebben ze wel een broer die al eens naar porno surft, of zagen ze iets op tv? Ook kinderen zijn seksuele wezens, of we dat nu leuk vinden of niet."

Nood aan dialoog

Tot slot vraagt Depover zich af of het wel slim was om de school te sluiten: "Mensen hebben nood aan duidelijkheid. Ik begrijp de zorgen over de veiligheid, maar met het verdwijnen van de juf en de directrice sluit ook de dialoog. Het klinkt misschien stom, maar een brief van de lerares zou al veel kunnen doen."

In een poging om de gemoederen aan de Antwerpse schoolpoort te bedaren is de Marokkaanse ambassadeur in ons land, Samir Addahre, gisteren alvast met de ouders gaan praten.