Verkiezingen winnen volstaat niet voor Socialistische Partij in Nederland

De parallellen tussen de Deense en Nederlandse politiek zijn onmiskenbaar. Decennia werden beide landen beschouwd als progressief en vrijdenkend, vervolgens bogen ze in de richting van rechtse anti-immigratiepolitiek, en nu hellen ze weer naar links. In al die ontwikkelingen was Denemarken net iets eerder. In Nederland staat de SP ruim op voorsprong in de peilingen, in Kopenhagen trad de Deense pendant in oktober 2011 toe tot een regering van sociaaldemocraten, sociaalliberalen en socialisten, gesteund door een extremere socialistische partij.

Denemarken vergunt Nederland dus een blik op de toekomst; daar is te zien wat regeren met links inhoudt. En dat blijkt een gestage, enigszins moeizame voortzetting te zijn van het rechtse beleid, met hier en daar wat plussen en minnen.

Het verbaast de politicologen niet. "Geen enkele partij kan ontsnappen aan het financiële kader van Europa. De regering in Denemarken moet gewoon keurig in de pas lopen", zegt Kees van Kersbergen, een Nederlandse hoogleraar politicologie die sinds twee jaar in de Deense stad Aarhus werkt. Het Deense regeerakkoord ademt financiële degelijkheid. "Een evenwichtige, groeiende economie is de basis voor een Denemarken in ontwikkeling", staat er prominent. "Daarom is economisch beleid een topprioriteit voor de regering."

Ook Claes de Vreese, een Deense hoogleraar politieke communicatie die al vijftien jaar in Nederland werkt, benadrukt dat een regering van een Europees land maar een beperkte vrijheid heeft. "Als de SP zegt dat Nederland nog wel even kan wachten met een begrotingstekort van 3 procent, dan is dat Europapopulisme. Stoerdoenerij, verkiezingsretoriek. Je kunt kiezen op welke terreinen te bezuinigen en te investeren. Maar het totaal staat vast, want iedereen moet zich aan dezelfde spelregels houden."

Dat wil niet zeggen dat het binnen die speelruimte gemakkelijk is om tot overeenstemming te komen. Het regeren in Denemarken is verworden tot een partijtje touwtrekken tussen de sociaalliberalen en de socialisten. De harde bezuinigingen die rechts zou willen, blijven uit. Aan de andere kant steken de sociaalliberalen een stokje voor de linkse plannen waarmee de socialisten veel kiezers voor zich wonnen.

Voor een 'kickstart' van de economie, waarvoor ook de Nederlandse SP pleit, bleek in Denemarken bij nader inzien geen geld - wat ervan overbleef, was het naar voren halen van investeringen die tot 2015 waren gepland en een lagere btw op klusjes aan huis. Er was beloofd om de afschaffing van het vroegpensioen, een verfoeide maatregel van de vorige regering, terug te draaien, maar het geld bleek toch te hard nodig. Het zegt genoeg dat het grootste succes van links uitstel van het versoberen van de ontslagvergoeding is. "Uitstel van executie, meer is het niet", zegt De Vreese.

De Denen hebben ondertussen het idee dat hun land tot stilstand is gekomen, zwevend tussen besluitvaardig bezuinigen en investeren. Vooral de linkse kiezers voelden zich bedrogen, zegt Kees van Kersbergen. "Want de linkse partijen bleken niet in staat hun beloften waar te maken."

En dus keerden de Denen zich binnen een jaar van hun linkse regering af. De sociaaldemocraten gingen van 25 procent van de stemmen terug naar 16 procent in de peilingen, de socialisten van 9 naar 6 procent.

De Deense Eenheidslijst, een nog linksere partij die de regering gedoogsteun geeft, profiteert van de verblekende partijen op links. Ze verdubbelde virtueel van 7 naar 14 procent. Dat lijkt opmerkelijk, want de Eenheidslijst houdt er vrij extreme ideeën op na. "Een van hun parlementariërs voorspelde onlangs dat de arbeidersrevolutie binnen twintig jaar zal plaatsvinden", zegt Van Kersbergen.

Ingewikkeld

De Nederlandse SP houdt de Denen met een schuin oog in de gaten. Aanvankelijk omdat het inspirerend was, socialisten in de regering. Maar inmiddels geldt het Deense voorbeeld ook als een waarschuwing, zegt senator Tiny Kox, die namens de SP de internationale contacten onderhoudt. "Je ziet dat de wereld niet meteen verandert met links in de regering."

In achtergrondgesprekken laten andere invloedrijke SP'ers zich laatdunkender uit over de prestaties van de Deense zusterpartij. Die tonen vooral hoe het níét moet. "Ze zeggen bedremmeld dat ze de achterban ooit hopen te kunnen uitleggen waarom regeren ook alweer nodig was", zegt een hooggeplaatste SP'er. "En dan verontschuldigend erachteraan: regeren is toch veel ingewikkelder dan gedacht."

Niet dat de Nederlandse SP'ers zich laten ontmoedigen door Denemarken. Zij denken veel beter te weten hoe regeren een succes kan worden: door een stevige voet aan de grond te houden in de samenleving. Van die Nederlandse aanpak kunnen de Scandinaviërs nog veel opsteken, vinden ze.

Toch is het Deense voorbeeld even afschrikwekkend als onvermijdelijk, zeggen de politicologen. "Ook de Nederlandse kiezers zullen zich bedrogen voelen met de SP in de regering", zegt Van Kersbergen. "Ze zullen teleurgesteld raken doordat de SP niet in staat is alle beloften te houden", zegt Gijs Schumacher, die aan zowel de Amsterdamse VU als de universiteit van Zuid-Denemarken politicologisch onderzoek doet. "De SP is nu eenmaal gedwongen om toe te geven aan rechtsere partijen zoals D66, want die staat sterk. D66 kan altijd nog met de VVD in zee."

Inderdaad, beaamt De Vreese. "Als de SP gaat regeren, dan zal het precies zo gaan als in Denemarken. De SP zal 24 uur de zege vieren, en dan begint de ellende. Dan moeten ze iets gaan smeden, en de SP zal moeten samenwerken met partijen die veel verder naar rechts liggen. Een kort feest, en dan terug naar de realiteit. Een echte linkse regering krijg je toch ook in Nederland niet."