Door de mangel van de globalisering

De man die met Wat is de Wat de pijn van de Zuid-Soedanezen voor de wereld openbaarde en die in Zeytoun toonde dat een Arabische immigrant sinds 9/11 immer als verdacht geldt in de VS, heeft een nieuwe roman uit. Een boek dat weinig met de twee voorgaande te maken heeft en dat, in termen van schrijfstijl alvast, evenmin aansluit op zijn eerste roman, Een hartverscheurend verhaal van duizelingwekkende genialiteit (2000). Werd Dave Eggers bij zijn debuut vooral opgemerkt vanwege een origineel taalgebruik vol filosofische overpeinzingen, dan valt in Een hologram voor de koning vooral de sobere, strakke stijl op. Neem de eerste zinnen: "Alan Clay werd wakker in Jedda, Saoedi-Arabië. Het was 30 mei 2010. Hij had twee dagen in het vliegtuig gezeten om hier te komen." Feitelijk, duidelijk, direct. Franjeloos ook, en toch toont Eggers in dit boek andermaal dat hij een goed verteller is, in staat een geloofwaardige karakterschets neer te zetten.

Aan de eerste zinnen gaat een citaat van Samuel Beckett vooraf, geplukt uit Wachten op Godot:'It is not every day that we are needed'. Die knipoog wordt doorgetrokken in het levensverhaal van hoofdpersonage Alan Clay, en met een beetje goede wil kun je er zelfs een vonnis in lezen over de VS in deze tijden van globalisering. "Het is een tijdje goed gegaan, hè?", zegt de man naast Clay in het vliegtuig. "Hoe lang, een jaar of dertig? Twintig, tweeëntwintig? Amerika is een land van huismussen geworden. Een land van twijfelaars, tobbers, piekeraars." De man is "net als Alan geboren in een wereld waarin dingen werden gemaakt en later verdwaald in werelden die daar haaks op stonden".

Verdwaald bovenal in een orde die hen overbodig heeft gemaakt. Door hun niets ontziende gang naar efficiëntie belandden de producenten van gisteren in een spiraal van aanhoudende delokalisatie. "Het is efficiënter zonder de vakbonden, dus weg ermee. Het is efficiënter zonder Amerikaanse werkkrachten, punt, dus weg ermee. Waarom zag ik het niet aankomen? Het was ook efficiënter zonder mij."

De 54-jarige gescheiden, blanke Clay begon als verkoper, klom op tot directielid van een fietsenbedrijf en ging daarna als consultant aan de slag. Sinds de foreclosures (de massale uitzettingen van wanbetalers) van 2008 is hij, zoals veel landgenoten, in moeilijkheden geraakt. Hij krijgt zijn huis maar niet verkocht, van zijn projecten wil niemand horen, geen bank wil hem nog geld lenen. De schulden hebben zich opgestapeld en nu kan hij de studie van zijn dochter Kit niet meer betalen. Clay is "praktisch blut, vrijwel werkloos en eigenaar van een eenmans-IT-bedrijfje dat hij vanuit eigen huis bestiert".

En dan komt zijn kans. Als hij in Saoedi-Arabië voor het bedrijf Reliant het IT-contract in de wacht kan slepen voor de in opbouw zijnde King Abdullah Economic City, kan hij "van zijn commissie, een bedrag in de middelste regionen van de zes cijfers, alles in orde maken wat er aan zijn leven" schort.

Dronken brieven

Alleen loopt dat, in de van contradicties, decadentie en snel geldgewin vergeven Golfstaat niet van een leien dakje. Clay belandt op het perron van zijn eigen leven. Overdag wacht hij in een bloedhete tent op een koning die maar niet komt, 's nachts slempt hij op expatfeestjes. En haast dagelijks schrijft hij dronken brieven naar zijn dochter, die steevast in de prullenmand belanden. In een van de mooiste legt hij uit wat "het belangrijkste is tussen ouders en kinderen. Genade. Als kinderen in de puberteit en daarna in hun adolescentie komen, bekijken ze hun ouders met een genadeloze blik. Alles wat niet volmaakt is, vinden ze meteen zielig. Kinderen oordelen over hun ouders met de hardheid van een oudtestamentische God (...) Kinderen zouden meer van Jezus in zich moeten hebben".

Clay zit vast in een gevoel van mislukking en probeert zich via een niet erg geslaagde pose van succes staande te houden. En daarmee is hij een pars pro toto voor de natie die hem voortbracht en ten gronde richtte.

Lezenswaardig is Een hologram voor de koning beslist, maar of het boek dezelfde impact zal hebben als zijn eerdere werk, valt te betwijfelen. Daarvoor is het te nadrukkelijk en te weinig diepgravend. Juist is het als schets van crisis-Amerika schijnbaar wel: de grote VS-bladen zijn eerder lovend, zij het niet jubilant. In tegenstelling tot Wat is de Wat is Een hologram voor de koning geen boek om kapot van te zijn. Daar is het te mager en middelmatig voor.

Een hologram voor de koning