Mozes doet de harten sneller slaan

Nee, stormlopen op gehypete tentoonstellingen zijn niet zomaar elitair kuddegedrag. Wij mensen worden helemaal emotioneel van een kunstwerk. Al eeuwen worden dingen gezegd als 'kunst verheft het hart'. Vandaag tonen wetenschappers dat dat ook letterlijk zo is. Onderzoekers van de universiteit van Rome hebben de hersenactiviteit, de hartslag en het zweten gemeten van mensen die keken naar het beroemde sculptuur van Mozes in de basiliek San Pietro in Vincoli in Rome.

Het is voor het eerst dat de reacties in de hersenen op een artistiek werk gescreend worden in de werkelijke setting van een kunstwerk. De resultaten tonen dat bezoekers van de opmerkelijke kerk diepe gevoelens ervaren wanneer ze oog in oog staan met Mozes, ook al zijn ze zich daar niet altijd van bewust.

Het marmeren beeldhouwwerk van Michelangelo is een voorstelling van Mozes die uitrust nadat hij de tien geboden van God heeft ontvangen. De proefpersonen in het experiment van neurofysioloog Fabio Babiloni (departement fysiologie, universiteit Rome) bezochten San Pietro in Vincoli met een typische 'nopjesmuts' op hun hoofd om de elektrische activiteit in hun hersenen te meten. Ook een hartslagmeter en een 'galvanische huidgeleider' behoorden tot de museumoutfit. De geleider is een klein toestelletje dat via de huid de activiteit in het sympathische zenuwstelsel meet. Dat is het deel van ons zenuwstelsel dat het lichaam in 'actiestand' zet en dat dus reageert op prikkels die ons, letterlijk, diep raken.

Gedurende een minuut keken de bezoekers frontaal naar Mozes, een minuut vanaf de linkerkant van het beeld en een minuut van een verdere afstand dan gewoonlijk. "Wanneer ze links van hem stonden en dus vanaf rechts keken, maten we de meest heftige reacties in hersenen en lichaam", vertelt Babiloni. "Dat komt omdat Mozes opzij kijkt en omdat wie daar staat recht in zijn gezicht kijkt. Al langer is bekend dat portretten iets losmaken in mensen. Hier zien we dat dat echt klopt. De fysieke respons wanneer mensen verder staan of niet naar zijn gezicht kijken is veel zwakker."

De bevinding sluit aan bij eerder onderzoek door hetzelfde team waarbij museumgangers naar bekende schilderijen van Jan Vermeer en van Titiaan keken. "Gezichten oefenen een grote impact uit op ons. Wanneer mensen naar religieuze schilderijen of landschappen kijken, is de connectie tussen de kijker en het kunstwerk een pak minder. De reden daarvoor is dat kunstenaars erin slagen om in gezichten emoties te leggen die we bij onszelf herkennen. Dat is vaak niet expliciet. Wie naar dat gezicht kijkt voelt zich ermee verbonden door wat het van onder de oppervlakte uitstraalt en wat wij herkennen."

Moet een artiest die succes wil boeken zich dan maar op portretten toeleggen? Babiloni: "Zeker niet. Het is niet zo dat gezichten of portretten altijd werken. Enkel wanneer de artiest erin slaagt die diepmenselijke emoties die we herkennen in het werk te vervatten, zullen we zulke sterke reacties op het werk krijgen.

"Trouwens, we deden ook onderzoek naar vormen en kleuren. Bij werken van Titiaan haalden we de ene keer alle vormen weg, de andere keer de kleuren. Maar ook hier geldt dat zomaar wat kleuren op een doek gooien geen garantie is om die sterke connectie met de kijker te veroorzaken. De neuro-esthetica is geen to-dolijst voor artiesten met een checklist van elementen die 'werken'. Het is eerder zo dat we objectief kunnen meten wat een werk al dan niet veroorzaakt."

Nieuwe visie

In de volgende onderzoeken probeert het team te achterhalen hoe precies kunstenaars die emoties proberen uit te lokken bij kijkers. Alvast duidelijk is dat een werk in het echt zien een stuk meer impact heeft dan op een afbeelding of een scherm.

Verder gaat de groep gelijkaardig onderzoek doen in de architectuur, om uit te vissen welke soort ruimtes ons een aangenaam gevoel geven en welke niet. De wetenschappers gaan ook de hersenactiviteit meten van bezoekers van het Colosseum, Forum Romanum en de Sixtijnse Kapel.

Omdat er in zijn data zo'n verschillen zijn tussen de sterke en de zwakke emotionele reacties, is Babiloni ondertussen wel al overtuigd van een nieuwe visie op kunst: "Wat die versnelde hartslag en prikkels in hersenen en lichaam veroorzaakt is echte kunst. Al de rest is gewoon een afbeelding."

Testpersonen keken een minuut frontaal, van opzij en van verder naar Michelangelo's Mozes.

Wanneer ze hem recht in het gezicht keken, was hun reactie het heftigst.

De fysieke respons wanneer mensen verder staan is veel zwakker.