Meer baas over uw erfenis, geeft dat ook meer ruzie?
Vandaag beslist Napoleon nog steeds hoe uw geld verdeeld zal worden na uw dood. Maar als het van de nieuwe regering afhangt, zal u straks veel meer keuzevrijheid hebben. En mogelijk ook meer familiale ruzies. Al hopen experts net van niet.
De vader van Yolande schonk haar bij leven zijn zes Arabische hengsten. Zijn dochter was immers dol op dieren, zoon Gerard gaf er niets om. Toch voelde Gerard zich misdeeld en hij betrok zijn dochters in de strijd: die hielden ook van paarden. Vader was niet onder de indruk van dat argument, maar Yolande werd de ruzies zo beu dat ze uiteindelijk drie van de paarden oplaadde en in de tuin van haar broer dropte. "Eindelijk verlost van de paardenlast", getuigt ze in een boek van Else Marie van den Eerenbeemt.
Niets wat een familie zo kan verdelen als een erfenis. Dat was in het verleden al zo, maar tegenwoordig is het risico op verdeeldheid nog veel groter. Ons erfrecht dateert namelijk nog uit de tijd van Napoleon. De tijd dat het de evidentie zelfde was dat ouders hun hebben en houden nalaten aan hun kinderen. Die tijd is echter voorbij.
En toch gaat een nalatenschap, als er geen testament is, nog steeds automatisch volledig naar de wettige erfgenamen. Stelt u wel een testament op, dan gaat er automatisch nog steeds een ferme hap naar uw kinderen. Hebt u er eentje, dan heeft die na uw overlijden automatisch recht op de helft van de nalatenschap. De overige 50 procent kan de opdrachtgever van het testament vrij besteden. Bij twee kinderen bedraagt dat vrij te besteden deel een derde van het nalatenschap, bij drie of meer kinderen is dat een kwart. Wilt u meer vrij besteden, dan kan dat, maar dan hebben uw kinderen een vetorecht, omdat in dat geval hun wettelijk deel wordt aangesproken.
Die wetgeving is vandaag de dag gedateerd, net zoals de klassieke samenlevingsvorm. Mensen hertrouwen of wonen samen zonder te trouwen, ze hebben kinderen van meerdere partners of beschouwen de kinderen van hun nieuwe partner als hun eigen zoons en dochters. De mogelijkheden zijn talloos divers, en precies daarop zou het nieuwe systeem moeten inspelen.
Opgelucht
De eigen kinderen krijgen daarbij nog steeds een vast deel en kunnen dus - tenzij via achterpoortjes - in principe niet volledig onterfd worden. Maar het vrij te besteden deel wordt wel groter. In een voorstel dat circuleert, maar waarvan minister van Justitie Koen Geens (CD&V) de percentages als voorbarig bestempelt, is er sprake van 50 procent van de nalatenschap die te verdelen is onder de kinderen en een andere 50 procent die vrij te besteden is.
"Die kan dan nog steeds naar de kinderen gaan, maar niet noodzakelijk en is in ieder geval niet noodzakelijk gelijk verdeeld", zegt professor familiaal vermogensrecht en advocate Renate Barbaix (UAntwerpen). "Misschien vindt de opsteller van het testament wel dat een van zijn kinderen meer nood heeft aan en extra ruggensteun dan een ander."
Maar de nieuwe wetgeving opent ook perspectieven voor andere doelgroepen. Voor grootouders die hun kleinkinderen een groter stuk rechtstreeks willen laten erven, bijvoorbeeld. Of voor de nieuw samengestelde gezinnen, dus. "Wie alle kinderen uit een samengesteld gezin gelijk wil behandelen, kan dat straks ook veel beter", legt notaris Bart Van Opstal uit. Hij is opgelucht, want ziet bijzonder veel vragen daarnaar in de praktijk.
"Een man die zelf twee kinderen heeft, maar de twee kinderen van zijn nieuwe vrouw even graag ziet en evenveel wil schenken, kon dat vroeger niet. Nu zal hij daar wel in slagen. De vrijheid van mensen om hun vermogen te beheren wordt vergroot en dat is een bijzonder goede zaak."
Wrevel
Tegelijk zet de nieuwe wetgeving de poort naar onterving wat verder open. Het gegarandeerde deel dat een kind van zijn ouders erft, wordt immers een stuk kleiner wanneer hij of zij geen enig kind is. Wie toch meer wil krijgen, moet rekenen op de goodwill van de ouders. Zie daar een recept voor hele reeks nieuwe familiale vetes.
"De wrevel kan inderdaad een stuk groter zijn bij kinderen die nu een veel kleiner deel van de koek krijgen", geeft Barbaix toe. "Dat is nu soms al het geval wanneer ouders hun vrij te besteden deel anders besteden dan de kinderen in gedachten hadden, maar nu is hun 'verlies' nog veel groter."
Barbaix is nochtans voorstander van nog veel meer vrijheid voor de opsteller van het testament, dan de nieuwe wet wellicht voorziet. Ze pleit daarom voor een systeem van 'voorkomen is beter dan genezen'.
"De wet voorziet nog veel te weinig de mogelijkheid om vooral allemaal samen aan tafel te gaan zitten en te bespreken hoe een erfenis verdeeld kan worden, wanneer een ouder niet iedereen gelijk wil behandelen. Komen de partijen tot een akkoord, dan moet dat akkoord achteraf uitgevoerd worden. Zo zouden erfenisconflicten achteraf vermeden kunnen worden. Al blijft natuurlijk wel dat wie bij leven niet akkoord zal willen gaan, dat na het overlijden ook niet doet."
Van Opstal hoopt ook dat die regeling veel problemen zal wegmasseren. Een stijging van het aantal erfenisbetwistingen voor de rechtbank verwacht hij niet. "Misschien neemt de nieuwe wetgeving ook wel veel problemen weg."