Rechter: Zwarte Piet moet minder zwart

"De rechter heeft op juridisch vakkundige wijze Zwarte Piet de nek omgedraaid. Zwarte Piet zoals we hem kennen, die behoort voortaan tot het verleden." Advocaat Frank King, juridisch adviseur van de groep bezwaarmakers, is in zijn nopjes. Wat niemand had verwacht, gebeurde gisterochtend. De tegenstanders van Zwarte Piet, waaronder documentairemaker Sunny Bergman en activist Quinsy Gario, hebben het pleit gewonnen in een zaak over zijn aanwezigheid in de Amsterdamse intocht van Sinterklaas.

Volgens de rechtbank in Amsterdam is Zwarte Piet racistisch en een kwetsende figuur. "Veel zwarte Amsterdammers voelen zich erdoor gediscrimineerd en dat is een inbreuk op het privéleven van deze mensen", zo staat in de uitspraak. Daarom had de gemeente de vergunning voor de jaarlijkse intrede van Sinterklaas vorig jaar moeten toetsen aan artikel acht uit het Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dat artikel voorziet in een verbod op negatieve stereotypering van mensen.

Amsterdams burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) heeft nu zes weken om de vergunning van 2013 te herzien. Hoewel hij aangeeft akkoord te gaan, laat hij verstaan tegen een aantal zaken uit het vonnis in beroep te zullen gaan. Bovendien wijst hij op maatregelen die vorig jaar al waren getroffen om de optocht voor iedereen acceptabel te maken. "Zwarte Piet was minder zwart en minder knecht. Hij droeg geen oorringen en had geen kroeshaar." Al ziet Van der Laan ook mogelijkheden voor nog grotere veranderingen.

Alleszins zal de uitspraak de traditie van Zwarte Piet in Nederland veranderen, zo denkt ook hoofddocent Mensenrechten Koen Lemmens (KU Leuven). "Al was het maar om politieke redenen. De Amsterdamse burgemeester zal zich wellicht verplicht voelen om wijzigingen voor te stellen."

Wel noemt hij het uitzonderlijk dat een traditie als Sinterklaas voor de rechtbank wordt gebracht. "Ik overdrijf nu, maar de volgende stap zou kunnen zijn dat iemand het sprookje van Sneeuwwitje voor de rechter daagt omdat het pijnlijk is voor mensen met dwerggroei."

Nuance

Hoewel Lemmens overtuigd is dat elke praktijk - ook die waaraan traditie verbonden is - getoetst moet worden aan de mensenrechten, stoort hij zich aan het vonnis. "Om het proces te maken van Zwarte Piet heeft men zich vastgepind op de slechtst mogelijke interpretatie van Zwarte Piet, terwijl er genuanceerdere lezingen mogelijk zijn. Dat maakt van deze zaak de beste manier om de traditie naar de vaantjes te helpen. Racisme is nog altijd een groot probleem, ook in België. Maar deze uitspraak doet afbreuk aan wat werkelijk belangrijk is: discriminatie op de arbeidsmarkt, in de huisvesting en in het onderwijs."

Directeur van het Minderhedenforum, Wouter Van Bellingen, ziet minder graten in het verdict. Hij noemt de zaak een symbooldossier dat de gevoeligheid rond racisme in de samenleving blootlegt. "Deze zaak is een aanleiding om racisme en discriminatie bespreekbaar te maken en te verhelpen. Bovendien is het belangrijk om een debat te voeren over welke rolmodellen we willen tonen aan onze kleuters."

Volgens hem leeft de gevoeligheid ook bij minderheden in ons land. "Ik stel vast dat binnen een superdiverse samenleving meer en meer mensen moeite hebben met de figuur van Zwarte Piet."

Dat ziet ook Jozef De Witte, directeur van het Belgisch Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. "Dat blank goed is en zwart gevaarlijk zit cultureel diep verankerd. Die zienswijze is al heel sterk geëvolueerd. Maar het is goed dat een gemeenschap zich vragen stelt bij tradities."

Of de zaak overwaait naar ons land, valt af te wachten. De stad Antwerpen, waar Sinterklaas in ons land aanmeert, ziet in de uitspraak geen aanleiding om de vergunning te herbekijken.