We moeten eens praten over Nigella

Een fotoreeks van een paparazzo genaamd 'Jean-Paul'. We zien een wereldberoemde vrouw die op het terras van een chique brasserie in een handgemeen verzeild geraakt met haar bijna even bekende man. Een vette scoop voor het zondagse roddelblaadje Sunday People: de befaamde tv-kok Nigella Lawson (53) wordt in het openbaar naar de keel gegrepen door haar partner, de even beroemde kunstentrepreneur Charles Saatchi (70).

Met het verwachte gevoel voor drama vult de tabloid het praatje bij de plaatjes aan: "Haar ogen zijn dichtgenageld terwijl ze worstelt om te ontsnappen aan de machtige hand die haar keel dichtsnoert." Het lijkt Vijftig tinten grijs wel. Dit zijn onze zaken niet, is dan de spontane reactie bij het meer bedaarde deel van het lezerspubliek. Inclusief meewarige mediakritiek voor de ernstige kranten die de voorbije weken van de tabloidprimeur handig gebruik maakten om zelf over de zaak te berichten.

Misschien is het ook exact wat u nu denkt bij het lezen van dit stuk. Vergeet nu 'Nigella & Charles'. Probeer nog eens opnieuw naar de beelden te kijken. Die hand van de man gaat recht naar de keel van de vrouw - niet om haar te verstikken, maar "speels", zoals Saatchi het gebaar naderhand nogal ongepast omschreef, zouden we het toch ook niet noemen. Het gebeurt meermaals, en het gezicht van de vrouw verraadt minstens ongemak, zo niet pijn. Ook haar neus wordt vastgepakt. De tranen achteraf lijken evenmin gespeeld. De private details - of de ruzie over de kinderen ging of niet, of het koppel het weer goedmaakt of niet - moeten ons inderdaad niet interesseren. Maar is een pijnlijk accuraat geregistreerde daad van fysieke agressie in het openbaar tegen een vrouw niet relevant?

Rihanna en Whitney

Nigella Lawson is niet de eerste vrouwelijke celeb die in beeld komt in een zaak van partnergeweld. R&B-ster Rihanna kreeg in 2009 een pak slaag van haar toenmalige vriendje Chris Brown. Daar kwam een rechtszaak van, een veroordeling tot gemeenschapsdienst én een protserige tattoo in Browns nek van een in elkaar gemepte vrouw. Ook bijna naamgenoot Bobby Brown sloeg vrouwlief Whitney Houston meermaals in elkaar. En Tina Turner nam wel muzikaal weerwraak op haar agressieve ex-man Ike, maar verantwoording voor zijn gewelddaden heeft hij nooit afgelegd.

Er zijn geen aanwijzingen dat Nigella Lawson ook zo structureel te lijden heeft onder partnergeweld als haar even beroemde lotgenotes. Wat Lawson met deze zangeressen verbindt, is de merkwaardige vaststelling dat hun slachtofferschap meestal tot berichtgeving in de roddelrubrieken beperkt blijft. Terwijl je het evengoed als een dramatisch voorbeeld van het nog altijd onderschatte fenomeen van partnergeweld zou kunnen beschouwen.

Dat dit soort geweld vrouwen als Nigella Lawson treft, moet tegelijk troosten en verontrusten. Dat 'ook' Lawson slachtoffer kan zijn, biedt troost. Dat 'zelfs' zij ermee te maken krijgt, is verontrustend. Nigella Lawson is het icoon van de ambitieuze, knappe vrouw die al haar zaken netjes voor elkaar heeft. Dat is niet zomaar een clichébeeld, dat is het beeld dat ze van zichzelf in de markt gezet heeft. Meer nog, je zou zelfs kunnen zeggen dat het haar zakenmodel is.

De niet altijd even subtiele culinair-erotische toespelingen - kenners hebben het over food porn - waarmee ze met een vinger langs een pudding strijkt of waarmee met ze haar volle, gestifte lippen smakelijk een verse pasta opslurpt, verklaren haar uitzonderlijke succes als tv-kok maar ten dele. Nigella Lawson is geen rolmodel voor vele vrouwen omdat ze sexy is, maar omdat ze de belofte verkoopt dat je ook van een gejaagd leven een geslaagd leven kan maken, met blije kinderen, een gelukkige man, sympathieke vrienden (en een mooie keuken om al die 'eenvoudige gerechtjes' in klaar te maken). Zoals The Guardian het ooit vakkundig samenvatte: "Mannen houden van haar omdat ze bij haar willen zijn, vrouwen houden van haar omdat ze net zoals haar willen zijn."

Keukenprinsessensprookje

Het is die belofte die Nigella Lawson al meer dan drie miljoen keer aan de man/ vrouw wist te brengen in de vorm van een van haar populaire kookboeken. Haar kookprogramma's voor de BBC waren internationale kijkcijferhits, en haar eigen merk keukengerei, Living Kitchen, is naar schatting 8 miljoen euro waard. Ook de rest van haar leven leest als een (keuken)prinsessensprookje. Geboren in een bevoorrechte Joodse familie met een vader (bijna-naamgenoot Nigel) die als minister van Financiën onder Margaret Thatcher diende en een moeder die erfgename was van een supermarktketen. Na haar studies, uiteraard in Oxford, ging ze algauw "iets in de media" doen. Eerst als literair recensent en adjunct-chef boeken van The Sunday Times, vervolgens als freelancer en kookboekenschrijfster.

Een koksdiploma heeft Lawson niet, maar dat deert niet. "Koken moet over plezier en familie gaan", vat ze haar culinaire filosofie samen in een interview uit 2003. Die lijn trok ze consequent door in haar tv-shows, waarin ze haar eigen kinderen liet ronddartelen, haar smulgrage vrienden liet proeven van haar gerechten en ook echtgenoot Charles Saatchi wel eens op de achtergrond door het beeld liep. Als Lawson de keukenprinses is, dan is meneer Saatchi de renaissance prins, een eigengereide ondernemer die kunst verzamelt om zijn macht ten toon te spreiden én om geld te verdienen.

Charles Saatchi is zonder meer de man die hedendaagse kunst hip gemaakt heeft, in Groot-Brittannië maar ook daarbuiten. Zijn Saatchi Gallery is een van de populairste kunstinstellingen in Londen. Met de provocatieve, beeldrijke Young British Artists ontwikkelde hij zelfs een eigen kunststroming, geheel in toon met het Cool Brittannia van Tony Blair in de jaren negentig. Elk papiertje dat kunstenaars als Damien Hirst, Sarah Lucas of Tracey Emin verleggen is nog altijd goed voor een mediahype. Niet alleen de kunstenaars en hun makelaars verdienden daar fortuinen aan, maar ook Saatchi zelf, niet te beroerd om ingekochte kunst meteen weer op de markt te gooien.

Voor hij in kunstzaken ging, was Saatchi reclamemaker. De naam Saatchi & Saatchi zal wellicht eeuwig verbonden blijven met de beenharde Conservatieve kiescampagne 'Labour isn't working' die in 1979 Margaret Thatcher aan de macht bracht. Onrechtstreeks lichtte Saatchi daarmee ook Guy Verhofstadt voetje. Toen Verhofstadt hetzelfde bureau in 1995 een even bedreigende campagne liet creëren met lege pensioenkassen, schrokken de Vlaamse kiezers zo weg, dat de gepeilde grote kiesoverwinning verkruimelde en de door Agusta geplaagde SP van Louis Tobback alsnog standhield. Met Saatchi & Saatchi van Verhofstadt hadden de broers Charles en Maurice dan al niets meer te maken. In 1994 werden ze nogal hardhandig uit hun eigen bedrijf buitengewipt. Saatchi & Saatchi maakt vandaag deel uit van de multinational Publicis.

Niet exclusief voor kansarmen

Noch Charles Saatchi, noch Nigella Lawson zijn het type mensen dat je in berichten over partnergeweld verwacht. Al heeft dat meer met beeldvorming dan met de werkelijkheid te maken.

Wie een getuigenis van een ervaringsdeskundige van geweld binnen de relatie zoekt, komt algauw uit bij vluchthuizen voor vrouwen en centra voor algemeen welzijn (CAW). Daar lopen weinig kunstverzamelaars en tv-koks rond, geeft Anita Cautaers toe, directeur van de Federatie Sociale Ondernemingen die toeziet op de CAW's. "Decretaal zijn wij verplicht ons te richten op de meest kwetsbare doelgroepen", zegt Cautaers. "In de praktijk betekent dat dat wij vooral mensen met meerdere problemen tegelijk over de vloer krijgen. Vrouwen die niet alleen getroffen worden door geweld dus, maar bijvoorbeeld ook financiële problemen hebben of een problematische opvoedingsituatie. Vrouwen die er materieel beter voorstaan en aangifte doen van partnergeweld krijgen wel het aanbod om bij ons langs te komen. Meestal komen ze, al dan niet via ons, dan wel terecht bij privétherapeuten."

Partnergeweld in de hogere sociale klasses blijft aldus grotendeels buiten beeld. Toch blijkt uit onderzoek dat deze vorm van geweld niet exclusief voorbehouden is aan kansarme gezinnen. Uit een Franse studie is wel gebleken dat vrouwen jonger dan 35 jaar met een beperkte of geen opleiding twee keer meer slachtoffer worden van psychologisch geweld dan gediplomeerde vrouwen. Ook ander internationaal vergelijkend onderzoek leert dat een degelijke opleiding een goede bescherming biedt tegen geweld. Dat zou er volgens de onderzoekers mee te maken hebben dat hoger opgeleide vrouwen vaker hoger opgeleide mannen aantrekken of minstens een vrijere en ruimere keuze in partners hebben.

Maar dat wil dus niet zeggen dat partnergeweld in de hogere klassen niet voorkomt. Uit het enige grootschalige Belgische onderzoek naar het profiel van betrokkenen bij huishoudelijk geweld (uit 2010) komt zelfs naar voren dat er "geen significant verband is tussen opleidingsniveau en geweld." Bij de geënquêteerde vrouwen met een diploma lager onderwijs maakte 9,3 procent melding van geweld binnen de relatie, bij die met een diploma universitair onderwijs is dat 8,7 procent.

Gemiddeld noemde 1 op de 7 vrouwen zich slachtoffer van verbaal, psychisch of fysiek partnergeweld. Een fors cijfer dat in schril contrast staat met het aantal aangegeven feiten. Federaal minister van Gelijke Kansen Joëlle Milquet (cdH) pakte twee weken geleden nog uit met een dalend aantal aangiftes voor partnergeweld, van 44.635 naar 41.344 in 2012. Dat is niet slecht, maar de onderrraportering van geweld op vrouwen blijft problematisch. Nog uit overheidsonderzoek is gebleken dat negen op de tien verkrachte vrouwen niet naar de politie stappen. Bij de soms moeilijker te omschrijven categorie van partnergeweld zal dat percentage niet veel lager liggen.

Ook daarom is wat Nigella Lawson overkwam exemplarisch en dus bijzonder relevant. Lawson zelf heeft geen klacht ingediend, op basis van de paparazzibeelden heeft de politie haar man wel een 'waarschuwing' gegeven, een gele kaart zeg maar. Zonder de paparazzo had niemand wat geweten van de zaak: op de beelden is namelijk ook te zien dat de omstaanders niet de minste behoefte voelen om iets te doen tegen de agressie die zich onder hun neus afspeelt. Een vrouw die geen kik geeft, een man die vrijuit gaat: hoe uitzonderlijk en bevoorrecht het leven van Nigella Lawson ook verloopt, in deze kwestie is haar verhaal dat van zovele van haar seksegenotes. Of zoals The Guardian het samenvatte: "De godin van het huiselijk leven is het gezicht van huiselijk geweld geworden."

Meer weten over partnergeweld? www.caw.be