Yes Xi can

Velen keken uit naar de diplomatieke toenadering tot Japan, na twee ijzige jaren op zich een belangrijk pluspunt. Maar voor Xi vormde deze ontmoeting niet eens de hoofdmoot.

Zo gunde de Chinese president zijn Russische collega Poetin afgelopen maandag niet alleen een brede glimlach, maar ook een volgende gasdeal, ditmaal via het westen van Siberië. Voor een nieuwe 'zijderoute' naar Europa zwaaide Xi met een geldbuidel van 40 miljard dollar. De wereld als geheel houdt Xi een drieslag voor de komende tien jaar voor: 1.250 miljard dollar aan investeringen in het buitenland; 500 miljoen toeristen en 10 biljoen dollar aan export naar zijn land. Oftewel: China als land van onbegrensde mogelijkheden. Zo positioneert Xi zijn 'Chinese Droom' steeds nadrukkelijker tegenover de 'Amerikaanse Droom'.

Voor buitenlandse regeringsleiders, vrijwel allemaal worstelend met economische problemen in eigen land als gevolg van de haperende wereldeconomie, valt de uitgestoken hand van Xi moeilijk te negeren. Zeker nu die andere supermacht, de VS, wordt geleid door een president die na een zware verkiezingsnederlaag in het defensief is gedrongen en van wie vaststaat dat hij over twee jaar het wereldtoneel zal verlaten. Xi blijft zeker tot 2022.

Historisch akkoord

Obama deed de afgelopen week zijn best de Chinese opmars te verwelkomen. Zou het overdreven zijn om het klimaatakkoord tussen Xi Jinping en Obama even historisch te noemen als de legendarische nucleaire top van 1986 tussen Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov in Reykjavik? Misschien is dat wat vergezocht, al was het maar omdat in de jaren tachtig de hele wereld in de ban was van 'de bom'. Rond de nucleaire dreiging hing toen een sense of urgency die de wereld sindsdien niet meer heeft gekend. De gesprekken tussen Gorbatsjov en Reagan gingen gepaard met heel veel mediagedoe en de setting leek die van een politieke thriller: dat bijzondere witte huis aan de Noord-Atlantische Oceaan waar twee superleiders een dag lang met elkaar discussieerden. In Beijing leek het allemaal wat normaler, saaier en minder dwingend.

Maar aan de andere kant: misschien is de klimaatdreiging wel urgenter en reëler dan het gevaar op een atoomoorlog ooit geweest is. In theorie weten we allemaal dat er met de klimaatopwarming een enorme ramp boven ons hoofd hangt, alleen hebben we dat vreemd genoeg nog niet in concrete angstgevoelens omgezet.

Dus ja: het Beijing-klimaatakkoord dat de afgelopen week gesloten werd, is een historisch moment dat onze toekomst zal bepalen. Als de twee landen die samen goed zijn voor 45 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot een deal sluiten, is dat van immens belang. Het zou er wel eens voor kunnen zorgen dat de klimaattop van volgend jaar in Parijs niet het fiasco van Kopenhagen wordt. Toen hielden China en de VS elkaar in een wurggreep. Een BBC-columnist drukte het deze week als volgt uit: "Waar China en de VS na Kopenhagen konden zeggen: 'We doen niet mee omdat de andere niet meedoet', kunnen ze nu zeggen: 'We doen mee, omdat de andere ook meedoet.'"

Maar de ontmoeting tussen Obama en Xi is nog om een andere reden vergelijkbaar met de top van Reykjavik. Ze bezorgt de hele wereld een gevoel van opluchting. Als twee supermachten erin slagen om hun vele tegenstellingen te overwinnen, betekent dit dat hun leiders wijs genoeg zijn om zich met de essentie bezig te houden en geen domme handelsoorlogen of echte oorlogen te beginnen. Niet vergeten dat beide presidenten deze week ook een tweede akkoord sloten over de biljoenenhandel in informatie- en communicatietechnologie. Dat is allicht minder wereldschokkend dan een klimaatakkoord, maar minstens even veelzeggend. Zo'n overeenkomst over een strategische miljardensector zou niet mogelijk zijn zonder een minimale dosis aan wederzijds vertrouwen.

Held van het klimaat

De minder fraaie kant van zijn dans met Xi is dat Obama zijn kritiek op de mensenrechtensituatie in China en de stugge houding van Xi jegens de betogers in Hongkong even moest temperen. Kun je dat maken? Is de redding van het klimaat belangrijker dan mensenrechten? Wie zal het zeggen. Maar zo werkt het nu eenmaal in de realpolitik.

Dat laatste geeft aan dat het naïef is om de Obama-Xi-entente te romantiseren. Ook daar ligt trouwens een opvallende parallel met Reykjavik en de nucleaire akkoorden die daarop volgden. Die kwamen er niet omwille van sentimentele redenen of omdat de leiders het goed met elkaar konden vinden - hoewel dat laatste meestal wel helpt. Zo'n consensus is enkel mogelijk als de uiteenlopende belangen van superstaten beginnen samen te vloeien.

Zo moet Xi in eigen land steeds meer rekening houden met de onvrede van de groeiende stedelijke middenklasse over de onleefbare smogsituaties in Beijing en andere megapolen. Volgens het gezaghebbende wetenschappelijk tijdschrift The Lancet sterven jaarlijks 1,2 miljoen Chinese baby's een premature dood. Miljoenen Chinezen staan op het punt om die onhoudbare leefomstandigheden met protesten aan te klagen. Het is iets wat de populaire Xi koste wat kost wil vermijden.

Ook voor Obama zijn de belangen duidelijk. Hij wil zijn achtjarige presidentschap afsluiten met twee grote realisaties: in zijn eerste termijn zorgde hij voor een historische upgrade van de ziekteverzekering, tijdens zijn laatste termijn wil hij een van de helden worden van een internationaal klimaatakkoord.

Enkel beloftes

Nog een reden om niet meteen al te euforisch te doen over het Obama-Xi-akkoord is dat het voorlopig enkel om beloftes gaat. Vooral Xi zou bij de implementatie wel eens voor enorme uitdagingen kunnen komen te staan. Aan de ene kant hield hij zijn engagement redelijk vaag: tegen 2030 zal de Chinese CO2-uitstoot zijn piek bereiken. Maar Xi voegde er wel aan toe dat China tegen 2020 voor twintig procent op niet fossiele brandstoffen zal draaien. Dat betekent dat hij mega-investeringen zal moeten doen in wind-, kern- en zonne-energie. In een land waar elke tien dagen een nieuwe steenkoolinstallatie wordt geopend, komt dat neer dat een ware omwenteling.

Ook Obama zal zo zijn problemen hebben om zijn klimaatbeloftes van Beijing na te komen. In Washington wacht hem een legertje net verkozen Republikeinen die nu al aankondigen dat ze alles zullen doen om Obama's klimaatplannen te kelderen. Met name senator James Inhofe, die voorzitter wordt van de milieucommissie, voerde zijn retoriek tegen 'Obama's klimaatobsessie' de jongste dagen al behoorlijk op. Inhofe vindt dat Obama zich door Xi heeft laten rollen en vergelijkt de klimaatlobby met de Gestapo. Misschien is dat nog het grootste gevaar van het Beijing-akkoord: dat Obama de klimaatoorlog tegen de Republikeinen uiteindelijk zal verliezen of dat een Republikeinse president de akkoorden van Beijing en Parijs in de toekomst zal tenietdoen.

En hier houdt de parallel met Reykjavik abrupt op. De merkwaardige top tussen Reagan en Gorbatsjov zorgde weliswaar voor een diplomatieke doorbraak, maar anno 2014 bestaat de dreiging van de nucleaire overkill nog steeds en ons geduld zal hier nog wel enkele jaren op de proef worden gesteld. Op zich hoeft dat geen ramp te zijn. Zolang de kernmachten net als tijdens de vorige decennia hun hoofd koel houden en geen domme dingen doen, is er nog wel heel even tijd voor de ultieme nucleaire deal. Maar die tijd is er voor de klimaatopwarming niet. De klokt tikt en eens we het nakende tipping point bereiken waarop de opwarming onomkeerbaar wordt, kunnen we het vergeten en zadelen we de volgende generaties op met een behoorlijk huiveringwekkende toekomst.

Met medewerking van Fokke Obema

---