Jodiumpillen tegen de angst

Een uitstap uit kernenergie is wetenschappelijk uitstekend te verdedigen. Het probleem van het kernafval blijft onopgelost. De kans op een ongeval is miniem maar de gevolgen zijn immens. Het grote voordeel, veel spotgoedkope CO2-vrije energie, wordt ondergraven door goedkoper wordende hernieuwbare energiebronnen. Veel van de moderne problematiek ontstaat echter ook door een niet te stelpen tsunami aan desinformatie over de gevolgen van het kernongeval in Tsjernobyl. Nergens bestaat er zo'n kloof tussen de perceptie en de bekende feiten dan over de gevaren van radioactieve straling.

Bij een kernongeval worden grote aantallen mensen blootgesteld aan lage doses radioactiviteit. Het enige wat we met zekerheid over de gevolgen weten, is dat we het niet weten. Een beetje straling is goed voor ons (dat heet hormesis): de natuur baadt in straling uit de kosmos en de aarde.

Hoeveel radioactieve straling goed is, wanneer die dosis slecht wordt en hoe slecht, daar hebben we geen flauw benul van. Sommige gebieden op aarde baden in grote hoeveelheden natuurlijke radioactiviteit zonder dat de bevolking daar last van heeft. In Kazachstan werden de fauna, flora en mensen blootgesteld aan enorme hoeveelheden nucleaire fall-out door kernproeven in open lucht, veel meer dan in Tsjernobyl. Daar zijn niet meer aangeboren afwijkingen of leukemie aangetoond, evenmin als na Tsjernobyl (vergeleken met andere Sovjet-bevolkingen: zie verder). In Oekraïne en Wit-Rusland is er meer ellende veroorzaakt door de angst voor straling, dan door de straling zelf.

'Failed states'

De gevolgen van Tsjernobyl moeten daarenboven worden gezien in de context van de volksgezondheid van de ex-Sovjet-Unie. Dat zijn echte failed states. De levensverwachting na de kindertijd (vijftien jaar) is een betrouwbare maat voor de volwassen gezondheid. In België (en de rest van West-Europa) hebben mannen de laatste halve eeuw acht jaar bijgewonnen. Over dezelfde periode verloren Russen meer dan twee jaar, de Oekraïne meer dan drie jaar.

De gezondheid van mannen is nu pakken slechter dan na de Tweede Wereldoorlog, met of zonder kernramp. Alcoholisme en slechte voeding, onder andere arm aan foliumzuur en jodium, waren een gigantisch probleem in de Sovjet-staten.

Na Tsjernobyl is er veel schildklierkanker gevonden. De Sovjet-overheid nam pas laat maatregelen, zodat overvloedig met radioactief jodium en cesium besmet gras via koemelk in kindermagen kwam. De uitgehongerde schildklieren van de jonge Sovjet-kinderen vonden het overvloedige Tsjernobyl-jodium heel erg lekker en bouwden het in. Daar kan het een leven lang doorstralen. Volgens een recente update zijn er 'slechts' vijftien kinderen aan gestorven. Er zijn zo weinig kinderen aan gestorven, omdat schildklierkanker zo goedaardig verloopt en zo goed behandelbaar is.

Gezondheidseconomie

Het nut van het ronddelen van jodiumpillen is hiermee geïllustreerd. Het voorkomt de al beperkte gevolgen van een ramp uit het verleden in een dysfunctioneel stuk Sovjet-Unie. Belgische kinderen hebben geen jodiumtekort. Radio-actieve melk valt gemakkelijk tijdig te onderscheppen.

Het stockeren, ronddelen en weer vervangen van vervallen jodiumpillen is zo een uitstekend voorbeeld van medische preventie: duur, omslachtig en overbodig. Het gezondheidseconomische begrip kosten-effectiviteit wordt alleen gebruikt om te besparen op behandelingen voor ernstig zieke en zorgbehoevende mensen. Zo gauw het de angsten van gezonde burgers betreft, is te gek nog lang niet gek genoeg.