Houdt de EU nog van Europa?

Vandaag leggen de politiek adviseurs van de leiders de laatste hand aan de verklaring. Het is een degelijke tekst, zo blijkt uit het nog vertrouwelijke concept, die zeker niet onderdoet voor de verklaring in 2007, bij de 50ste verjaardag van het Verdrag van Rome. De overeenkomsten zijn zelfs frappant, te beginnen bij de lengte van de verklaringen: twee pagina's.

Maar de urgentie in deze Verklaring van Rome is ver te zoeken. Alsof de 'vernietigende storm' die volgens Europees Commissaris Frans Timmermans de EU bedreigt bij nader inzien een voorjaarsbriesje is.

Toch zijn de leiders van nu trots op wat de EU allemaal heeft bereikt. "Europese eenheid begon als een droom van enkelen, het is de hoop voor velen geworden", staat er. Tien jaar geleden luidde dat: "Met de Europese eenwording is een droom van eerdere generaties werkelijkheid geworden."

Net als toen prijzen de leiders de Europese waarden (democratie, rechtsstaat) en de vruchten van interne markt (welvaart, jobs). En staat de EU voor uitdagingen die in 2007 al werden genoemd: terrorisme, georganiseerde misdaad, illegale migratie. De slotzin in beide verklaringen is exact dezelfde: "Europa is onze gezamenlijke toekomst."

Bedekt en kalm

Wie de verklaringen voor de 50ste en 60ste verjaardag van het Verdrag van Rome naast elkaar legt, ontwaart op geen enkele wijze de perfect storm waarvoor Timmermans vreest. 'De laatste kans' voor Europa die Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker in 2014 voorspelde, lijkt nog lang niet gekomen. Dat anno 2017 voor het eerst een lidstaat de Unie verlaat (het Verenigd Koninkrijk), de EU synoniem voor crisis is geworden, Polen de rechtsstaat ontmantelt, migratie de Unie ontwricht, Rusland verdeeldheid zaait en de VS afzwaait: al die nieuwe bedreigingen zijn louter in bedekte en kalme bewoordingen in de Verklaring van Rome opgenomen.

Zo ziet de EU zich nu geconfronteerd met 'ongekende' in plaats van 'grote uitdagingen' (2007) en zijn het protectionisme (America First) en de toegenomen inkomensongelijkheid (de erfenis van de crisis) aan het lijstje toegevoegd. De regeringsleiders hameren meer dan hun voorgangers op eenheid na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk. "Eenheid is zowel een noodzaak als onze vrije keuze", staat in de ontwerpverklaring. De leiders zijn 'vastbesloten' het uiteenrafelen van de Unie te voorkomen.

De eurosclerose (trage besluitvorming) wordt aangepakt met kopgroepen van lidstaten die sneller willen, maar wel met de rem dat het EU-konvooi niet uit elkaar mag waaieren. "Onze Unie is een en ondeelbaar."

Ook het aanzwellende anti-Europese populisme krijgt een bescheiden plek in de verklaring. "Wij beloven naar de zorgen van onze burgers te luisteren." Deze zin wordt gevolgd door de verzekering dat de EU alleen in actie komt als ze iets toevoegt, de rest is aan de lidstaten. "De Unie moet groot zijn bij grote zaken en klein bij kleine."

"In deze tijden van verandering" stellen leiders zich vier doelen voor de komende tien jaar, de 'Rome Agenda': de EU moet een veilige plek zijn, welvarend én duurzaam, sociaal en een wereldspeler. Onderdelen van deze Agenda worden aangestipt (strikte bewaking van de buitengrenzen; een verder geïntegreerde eurozone; armoedebestrijding; militaire samenwerking) maar niet uitgewerkt. Daar is de tijd nog niet rijp voor, de verdeeldheid tussen de lidstaten is te groot. Ook het gezamenlijke bezoek van de leiders aan de paus op vrijdag zal daarin geen verandering brengen.

Kleur bekennen

Pas na de Duitse verkiezingen (september) en na een discussie in de lidstaten over de vijf toekomstscenario's voor de EU die Juncker onlangs presenteerde - afbouwen tot de interne markt; voortmodderen; kopgroepen voor landen die meer Europa willen; minder kerntaken maar meer Europees; meer Europa op alle vlakken - moeten de leiders eind 2017 kleur bekennen. Dwingt een veiliger Europa tot een uniform asielbeleid? Vraagt meer welvaart om een Europese minister van Financiën? Noopt een sociaal Europa tot een Europese werkloosheidswet? En kan de EU een wereldspeler zijn zonder Europees leger?

Zaterdag wordt deze discussie nog niet gevoerd, dan is er slechts ingetogen feest in het Palazzo dei Conservatori, waar de Verklaring van Rome wordt ondertekend. Bemoedigend misschien is dat in 2007 alleen de voorzitters van de Commissie (José Manuel Barroso), het Europees Parlement (Hans-Gert Pöttering) en de tijdelijke EU-voorzitter (Angela Merkel) hun handtekening zetten. De hernieuwde geloften krijgen de krabbel van 27 leiders - Brits premier Theresa May blijft thuis.