Sociale media zijn geen vloek maar een zegen voor de democratie

Er wordt weer heel wat gesakkerd op de sociale media. Ik bedoel dan: gesakkerd dat er op Facebook, Twitter en andere kanalen allerlei meningen circuleren. En dikwijls zijn dat heel primitieve meningen: rauw, ongenuanceerd, of gebaseerd op foute feiten. Sociale media zijn een forum zoals vroeger herbergen, of de markt. Forum is trouwens het Latijnse woord voor markt. Mensen zochten op de markt nieuws en nieuwtjes, reageerden er hun frustraties af, of bliezen verhalen over prestaties en heldendaden wat op. Op die markten was er veel interactie, het was een confrontatie van opinies, discussie en vrijemeningsuiting. Het forum was het centrum van de oude democratie.

Met de komst van de massamedia, en vooral de televisie verdween deze interactie grotendeels. Er kwam een nieuwsbulletin dat ons heel geordend voorkauwde wat het nieuws was, wat belangrijk en niet belangrijk genoeg was om op het nieuws te komen, en meer en meer ook hoe iedereen dat nieuws moest interpreteren. Op die manier groeide een monopolie op berichtgeving en nieuws. Iedereen keek op hetzelfde moment naar het nieuws, en kranten deden het de volgende dag nog eens dunnetjes over. Weekbladen verzamelden het meest interessante nieuws en toonden, jawel, kleurenfoto's van al de spectaculaire gebeurtenissen.

Blogs en andere sociale media verwateren dat monopolie. Mensen hebben het nieuws al lang ontdekt vooraleer de traditionele media het presenteren. Zo kan men ook zien wat het nieuws haalt, en wat niet, iets wat vroeger vrijwel onmogelijk was. Wie had immers toegang tot nieuws en persbureaus zoals Reuters, Belga of Bloomberg?

Selectieheren

Mensen vormen hun eigen opinies en toetsen die met wat ze vervolgens horen. Daardoor zijn ze ook kritischer tegenover professionele opiniemakers die op traditionele media worden geventileerd. De opinies van betaalde nieuwsduiders of opiniemakers is geen beschermd beroep meer, iedereen heeft een mening vandaag. Als je er boven uit wil steken, dan moet je vandaag een betere analyse brengen.

Als je als nobody vroeger een mening had en die wilde delen met de massa, dan moest je voorbij de selectieheren en -dames van de rubriek lezersbrieven. Die konden opnieuw kiezen wat zij interessant vonden.

Voor traditionele media is dit een disruptief gebeuren. Niet alleen is hun monopolie op berichtgeving verbroken, maar ook reacties op het nieuws worden niet meer door hen gefilterd. Plots klinken heel veel meningen waarvan de elite vindt dat ze geen aandacht verdienen. Er zijn op sociale media allerlei filters om die stoorzenders te dimmen, en zelfs volledig stil te leggen. Als je storende geluiden opvangt is het dus omdat je ze opzoekt, of toelaat om in je nieuwskanaal te komen. Alles stilzetten is misschien niet verstandig, maar vooral toch een eigen keuze.

In mijn vakgebied vind ik die andere meningen verrijkend. Ik schrijf opiniebijdragen sinds 1990. Vroeger kreeg je amper reacties, of die reacties bereikten de auteur niet. Opiniemakers of analisten hoorden geen kritiek, kregen geen feedback of andersluidende geluiden door. Voor mij is de komst van sociale media een echte verrijking. Ik krijg kritiek, men stuurt me nieuwe inzichten en links met onderzoeken of feiten die mijn visie kunnen bijstellen en verbeteren.

Voor de klassieke media is er meer toekomst in het verslag geven van de feiten, en minder in opinies. Nochtans gebeurt vandaag net het omgekeerde. Feiten zijn echter belangrijker dan opinies, die gebaseerd moeten zijn op correcte en volledige feiten. Daarin ligt de complementariteit tussen klassieke en nieuwe media.

Met de sociale media beleven we vandaag het feest van de vrijemeningsuiting, en dat is ook een feest van de democratie. De massamedia hebben het er moeilijk mee, wat er op zou kunnen wijzen dat ze vervreemd zijn met die democratie. Er klinken zowel zure als heel hoopgevende meningen op sociale media, meningen die vroeger nooit de gepaste aandacht kregen. Dat is verfrissend op alle vlakken: ecologie, geopolitiek, sport of economie. Klassieke media mogen de sociale media niet zien als een vijand, maar moeten hun belangrijke rol herdefiniëren.