Afghaanse meisjes vermomd als jongen
Talrijke Afghaanse gezinnen doen alsof hun meisjes jongens zijn, door hun haar kort te knippen en ze jongenskleren aan te trekken. Dat doen ze uit economische noodzaak omdat jongens meer rechten hebben, uit sociale druk om zonen te krijgen, en in sommige gevallen uit bijgeloof dat het uiteindelijk kan leiden tot de geboorte van een zoon.
Er bestaan geen specifieke wettelijke of religieuze regels tegen de praktijk. In de meeste gevallen wordt het jongetje in de puberteit gewoon weer meisje. Bijna altijd zijn het de ouders die de beslissing nemen.
Mehran Rafaat (6) is zoals zovele meisjes van haar leeftijd. Ze staat graag in het middelpunt van de aandacht. Ze is vaak gefrustreerd als de dingen niet lopen zoals ze wil. Net als haar drie oudere zussen wil ze wat graag de wereld verkennen buiten het appartement van het gezin in een middenklassewijk van Kaboel. Maar als haar moeder, Azita Rafaat, een parlementslid, de kinderen ’s morgens aankleedt om naar school te gaan, is er een belangrijk verschil. De zussen van Mehran doen een zwarte jurk aan en dragen een hoofddoek, die strak rond hun paardenstaartjes gespannen wordt. Voor Mehran is er een groene broek, een wit shirt en een das, en daarna een aai van moeder over haar kortgeknipte, stekelige zwarte haar. Waarop de dochter de deur uitgaat, als een Afghaanse jongen.
Er zijn geen statistieken over hoeveel Afghaanse meisjes doen alsof ze jongens zijn. Maar Afghanen van diverse generaties kunnen je altijd wel een verhaal vertellen over een vrouwelijk familielid, vriend, buur of collega die opgroeide vermomd als een jongen. Zij die ervan op de hoogte zijn, noemen ze nooit ‘dochter’ of ‘zoon’ in een gesprek, maar bacha posh, wat in het Dari ‘verkleed als jongen’ betekent. Het gebruik overschrijdt klasse, onderwijsniveau, etniciteit en locatie, en heeft tal van oorlogen en regeringen overleefd.
Stammencultuur
In een land waar zonen op handen gedragen worden - in de stammencultuur zijn zij meestal degenen die de bezittingen van de vader erven en de familienaam voortzetten - zijn gezinnen zonder jongens het voorwerp van medelijden en minachting. Zelfs een ‘valse’ zoon verhoogt de status van een gezin, althans voor een paar jaar. Een bacha posh kan ook makkelijker naar school gaan, buitenhuis werken en zijn zussen zelfs in het openbaar escorteren, vrijheden dus die uitgesloten zijn voor vrouwen in een samenleving die meisjes en jongens strikt scheidt.
Vanaf de dag dat ze moeder werd - 7 februari 1999 - wist mevrouw Rafaat dat ze gefaald had, zegt ze. Ze was net bevallen van Mehrans twee oudere zussen Benafsha en Beheshta. De tweeling was na 72 uur arbeid geboren en was een maand prematuur. Het eerste meisje woog amper 1,2 kilo en ademde aanvankelijk niet. Haar zus arriveerde tien minuten later en ook zij was bewusteloos. Toen haar schoonmoeder begon te wenen, wist Rafaat dat het niet uit angst was dat haar kleindochters het misschien niet zouden halen. De oude vrouw was ontgoocheld. “Waarom”, huilde ze volgens Azita, “krijgen we nu meer meisjes in de familie?”
Azita stond onder constante druk om het opnieuw te proberen, en dat deed ze. Twee zwangerschappen later had ze er twee dochters bij - Mehrangis, nu 9, en Mehran, 6. “Ik wilde sterven”, zegt ze.
Vandaag heeft Azita macht, althans op papier. Ze is een van de 68 vrouwen in het 249 leden grote Afghaanse parlement, en vertegenwoordigt de provincie Badghis. Haar man is werkloos en brengt zijn dagen meestal thuis door. “Hij is mijn huisechtgenoot”, grapt ze. Azita kreeg van hem gedaan dat ze mocht verhuizen, weg van haar schoonmoeder, en mocht bijdragen aan het gezinsinkomen, en legde zo de fundamenten voor haar leven als politica.
Vrouwenrechten
Na drie jaar huwelijk, na de val van de taliban in 2002, begon ze te werken als vrijwillig maatschappelijk werkster voor diverse ngo’s. Vandaag verdient ze 2.000 dollar per maand als parlementslid. Als politica strijdt ze vooral voor vrouwenrechten en de handhaving van de wet. Op 18 september kwam ze op voor een nieuwe ambtstermijn, en ze heeft er alle vertrouwen in dat ze die ook in de wacht gesleept heeft. Maar dat kon ze alleen doen met de uitdrukkelijke toestemming van haar man, en de tweede keer was hij een stuk minder inschikkelijk. Hij wilde opnieuw gaan voor een zoon. De druk ging verder dan haar man alleen. Het was het enige onderwerp waarover haar kiezers het hadden als ze naar het huis kwamen, zegt ze. “Als je geen zoon hebt in Afghanistan,” zegt ze, “dan is dat als een groot gemis in je leven. Alsof je het belangrijkste doel in je leven verliest. Iedereen voelt met je mee.”
In een poging haar baan te behouden en haar man te sussen,maar ook om te verhinderen dat hij een derde vrouw zou nemen, stelde ze aan haar man voor dat ze de jongste dochter het uiterlijk van een jongen zouden geven. “Als we Mehran in een jongen veranderden, dan zouden we meer ruimte en vrijheid voor haar creëren in de maatschappij. We kunnen haar naar de winkel sturen en ze kan haar vader buiten helpen.”
Ze spraken samen met hun jongste dochter, zegt ze. Ze maakten er een aantrekkelijk voorstel van. “Wil je eruitzien als een jongen en je kleden als een jongen en leuke dingen doen die jongens doen, zoals fietsen, voetballen en cricket spelen? En wil je zoals je vader zijn?” Mehran twijfelde niet om ja te zeggen. Die middag ging haar vader met haar naar de kapper, die haar haar kort knipte. Daarna gingen ze naar de bazaar, waar ze nieuwe kleren kreeg. Haar eerste ensemble was “iets als een cowboypak”, zegt Azita, waarmee ze bedoelt een jeansbroek en een hemd met ‘superstar’ geprint op de rug.
Ze kreeg zelfs een andere naam. Eerst heette ze Manoush, maar dat werd gewijzigd in het mannelijker klinkende Mehran. Toen Mehran terugkeerde naar school met een broek en zonder paardenstaartje, was er weinig reactie bij haar klasgenootjes. Ze deed nog altijd een dutje met de andere meisjes ’s middags, en hees zich in haar pyjama in een andere ruimte dan de jongens. Sommige klasgenootjes noemden haar nog altijd Manoush, maar anderen noemden haar Mehran. Tegen nieuwe kindjes zei ze wel altijd dat ze een jongetje was.
Pyjama
Khatera Momand, de directrice, die die functie nog maar een jaar deed, zegt dat ze er altijd van uitgegaan was dat Mehran een jongen was, tot ze haar ’s middags eens hielp met haar pyjama. “Dat was wel een verrassing”, zegt ze. Maar toen Azita haar opbelde en uitlegde dat er alleen maar meisjes waren in de familie, begreep Momand het meteen. Ze had vroeger een vriendinnetje dat zich ook kleedde als jongen.
Momenteel kennen iedereen in de familie en de collega’s van Azita het echte geslacht van Mehran, maar het uiterlijk van een zoon tegenover gasten en kennissen is net voldoende om het gezin te doen functioneren, zegt Azita. Althans voorlopig. De man van Azita zegt dat hij een hechtere band voelt met Mehran dan met zijn andere kinderen, en haar als een zoon beschouwt. “Ik ben heel gelukkig”, zegt hij. “Als de mensen er nu achter vragen, dan zeg ik ja, en zien ze dat ik een zoon heb. De mensen zijn gerustgesteld, en ik ben gerustgesteld.”