'Einstein verdient een emoji'

Hij veranderde de wereld met zijn ideeën, maar niemand die kan vertellen waar het genie zélf mee worstelde. In de tv-reeksGenius belicht National Geographic de man achter het brein, de gekke haardos en uitgestoken tong.

"Eigenlijk weet niemand wie de man echt was", zegt hoofdrolspeler Geoffrey Rush (Shine, Pirates of the Caribbean) ons in Londen. "Einstein zou een eigen emoji moeten krijgen", lacht hij. "Ik wil dat persoonlijk voorstellen bij de mensen die dat beslissen. Serieus, het zou toch een fantastische manier zijn om je e-mails te beantwoorden? Iedereen weet meteen wat je ermee bedoelt, iedereen weet dat hij een genie was. Maar wat maakte van hem hét genie?"

Als basis voor het verhaal gebruikte regisseur Ron Howard (Apollo 13, A Beautiful Mind) de biografie Einstein: His Life and Universe van Walter Isaacson. "Er waren al wel komedies over Einstein gemaakt, maar nog niets biografisch", zegt Howard. "Zijn leven is een karikatuur geworden, maar het was veel interessanter dan dat. Hij wist altijd vrij te denken, hij hield van het leven, de natuur, de vrouwen. Eigenschappen die je eerder van een artiest of een poëet zou verwachten."

Zo moet uit de reeks blijken dat Mileva Maric, Einsteins eerste vrouw, op z'n minst deel van het antwoord is. Zij was een van de weinige vrouwelijke studenten in het Pruisische onderwijs. "Toen ik het script las, was ik ervan aangedaan dat ik Mileva helemaal niet kende", vertelt actrice Samantha Colley die haar vertolkt. "Ze is een feministisch icoon die verdwenen is in de plooien van de geschiedenis. Dat sprak me aan, dat we haar vandaag het respect kunnen geven dat ze verdient."

Met dank aan Mileva

Want, zo denkt Colley, misschien hebben we Einsteins briljante theorieën wel te danken aan diens toenmalige wederhelft. "Einstein omschreef Mileva als zijn rechterhand, en zei dat hij zonder haar niet kon denken. Ze scoorde beter op wiskunde dan hij, ze was net zo goed een genie en ze had ook een Einstein kunnen zijn. Maar dan is het leven er tussengekomen. Dat is triest."

"Misschien is dit controversieel om te zeggen, maar volgens mij verdient Mileva evenveel krediet voor de theorieën van Einstein als hijzelf. In zijn brieven aan haar schrijft hij letterlijk over 'ons' werk. Maar allicht is haar naam er nooit mee verbonden geweest, omdat de naam van een vrouw in die tijd de geloofwaardigheid onderuit kon halen." Na hun scheiding bleef Mileva met de twee zonen achter. Einstein gaf haar later wel het geld verbonden aan zijn Nobelprijs.

Mileva heeft Einstein dus zeker geholpen om een genie te worden, maar zijn tweede vrouw Elsa heeft hem 'Einstein' gemaakt. De look en de gekke foto's, maar ook het inzicht om te vertrekken uit nazi-Duitsland: het was allemaal haar werk. "Elsa managede zijn carrière", zegt Rush. "Dat was het succes van hun eerder platonische relatie. Ze gidste hem: wat hij zei, tegen wie hij sprak. Tegelijk had ze totaal geen interesse in zijn theorieën, ze zorgde er wel voor dat hij ongestoord zijn ding kon doen."

Hun relatie was niet onbesproken, want Albert en Elsa waren ook bloedverwanten. "Ik hou van dat idee, dat ze eerst neef en nicht waren", zegt Emily Watson (Theory of Everything, The Book Thief) die Elsa speelt. "Hun romantische relatie was van korte duur maar ze waren hecht, als tweelingen. Ze zag zichzelf als de behoeder van een groot genie, dat gaf haar voldoening. Volgens mij was Elsa ook niet zo'n seksueel wezen. Ze wou gewoon Mevrouw Einstein zijn, de vrouw zijn aan de arm van de beroemde man."

Twee Einsteins

Intussen had hij elders verschillende seksuele relaties. Iets wat zij tolereerde, zolang het maar discreet gebeurde. Was dat niet naïef? "Ik begrijp dat mensen dat denken, maar iedereen bekijkt die situatie vanuit zijn eigen perspectief", denkt Watson. "Elsa wist waar ze aan begon. Einstein verwierp alles wat bepaalt hoe je moet denken: structuur, militarisme, nationaliteit, religie, en dus ook monogamie."

Toch is Einstein niet altijd zo geweest. Als jongvolwassene was hij eerder schuchter, ook in de omgang met vrouwen. Ook die zoekende Einstein wordt geportretteerd. Niet gespeeld door Rush, maar door de beloftevolle Johnny Flynn. "Einstein ontdekte de waarheden rond tijd en ruimte, maar hij maakte de fout die waarheden toe te passen op zijn relaties met vrouwen", vindt Flynn. "Toch blijft hij een waar genie. Het leek alsof hij al zijn kennis in de rechterhelft van zijn brein had opgeslagen, en de linkerhelft hem in staat stelde om dat allemaal nog eens verstaanbaar uit te leggen. Zonder meer een gave."

Hoewel de twee Einsteins nooit samen op de set stonden, wou Rush het personage wel samen vormgeven. In Shine speelde hij al eerder eenzelfde rol als een co-acteur. Voor Genius heeft hij zelf de hand uitgereikt, en begon hij al voor de opnames met Flynn te skypen. "Dat hoefde Geoffrey helemaal niet doen", vindt Howard. "Wij waren al lang tevreden dat hij de rol had aangenomen. Maar hij wou dat het verhaal holistisch klopte. Heel genereus."

Rush was trouwens Howards eerste keuze in de titelrol, maar twijfelde. "Het leek me idioot om zo'n iconische persoon te willen spelen", zegt Rush. "Ik was vier toen Einstein stierf en wist alleen dat hij zo beroemd was als Charlie Chaplin. Maar Chaplin kon je begrijpen, wat hij deed was entertainment. Dat ook een theoretische fysicus nét zo'n klinkende naam had, heeft me altijd gefascineerd."

Tweede seizoen?

Maar die theoretische kant was net een grote zorg voor de acteur. "Gelukkig bleek het voor mijn rol niet nodig om gasten tijdens etentjes te entertainen met weetjes over kwantumfysica. Maar ik moest er natuurlijk wel noties van hebben. Daarom stonden er twee fysici paraat op de set om ons bij te staan. Geeky mensen, die zijn moeilijk te vinden in normale, sociale kringen. Maar intussen kan ik mij er tijdens etentjes wel uit bluffen."

Met Genius waagt National Geographic - een digitale zender die vooral bekend staat voor zijn documentaires - zich voor het eerst aan een puur gescripte serie. Het idee begon als film, maar dat bleek al snel een te klein tableau om het leven van Einstein te vatten. Volgens de regisseur biedt een titel als Geniusook potentieel voor een tweede seizoen. Zij het dan over een ander genie.

"Het wordt niet Leonardo Da Vinci", verklapt Howard. "Dat zou te voor de hand liggend zijn. We willen het publiek verrassen, misschien wel met een geniale kunstenaar? En ook daarna kan het concept nog jarenlang doorgaan. Gelukkig heb ik persoonlijk niets significant gedaan in mijn leven dat van mij het onderwerp van een volgende Genius kan maken. (lacht)"

Genius, vanaf 23/4 elke zondag om 21.30 uur op National Geographic