Europa moet Rusland financieel laten boeten
Sancties kunnen grote gevolgen hebben voor de wereldeconomie
Wanneer de tragedie toeslaat, willen we weten hoe en waarom het is gebeurd. Economische overwegingen horen op de tweede plaats te komen. Maar het neerschieten van vlucht MH17 is een ramp van een andere orde. Deze schokkende misdaad kan een belangrijk regionaal conflict in een grote wereldschok veranderen. Beleidsmakers moeten zich daarop voorbereiden.
Hoewel ze zelden ernstig worden genomen, hebben de westerse sancties tegen Rusland al veel meer effect gehad dan de cijfers op zich doen vermoeden. Buitenlandse investeerders beschouwen Rusland nu als een risico. Vergunningen zijn ingetrokken; Gazprom heeft bijvoorbeeld geen toelating gekregen om de reservecapaciteit van een Duitse gaspijpleiding te gebruiken. De onzekerheid beïnvloedt de aandelenkoersen.
De indirecte gevolgen zijn ingrijpender dan de directe. De wereldwijde respons op de annexatie van de Krim door president Poetin heeft Rusland aan de rand van een recessie gebracht. Het is onduidelijk in welke mate dat tot het slappe economische herstel van de eurozone heeft bijdragen. Maar het is waarschijnlijk geen toeval dat vooral de Duitse economie verzwakte toen het conflict escaleerde.
Begin vorige week kondigden de Verenigde Staten de zwaarste sancties tot op heden aan. Twee Russische banken, gasproducent Rosnet, een andere oliemaatschappij en verscheidene wapenfabrikanten hebben geen toegang meer tot grote delen van de Amerikaanse kapitaalmarkt.
In een op de dollar gebaseerde wereldeconomie zijn financiële sancties een machtig wapen. De Verenigde Staten kunnen hun wetten alleen in eigen land direct afdwingen. Maar een bedrijf of een land dat in dollars leent, is indirect aan die wetten onderworpen, omdat een deel van de transacties via de Amerikaanse financiële infrastructuur passeert. Dat verklaart bijvoorbeeld waarom de Amerikaanse rechtbanken druk kunnen uitoefenen op Argentinië als dat zijn schulden niet betaalt. Het dollarmonopolie maakt financiële sancties onontkoombaar.
De Europese Unie is minder ver gegaan. Op de dag dat de VS hun nieuwste sancties bekendmaakten, besloot de Raad van Europa de leningen van de Europese Investeringsbank aan Rusland stop te zetten, een grotendeels symbolisch gebaar. Hij trachtte bovendien de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling te overhalen om niet meer aan Moskou te lenen, een sanctie die meer impact zou hebben. Volgens haar eigen normen heeft de EU al heel veel gedaan. En zelfs voor de ramp van donderdag was ze tot meer bereid.
De lidstaten van de EU hebben verschillende belangen. Landen als Duitsland en Italië hebben sterke betrekkingen en handelsbanden met Rusland. Niemand wil de crisis verder laten escaleren, maar ik verwacht dat de solidariteit met Nederland erg groot zal zijn. Naast de vele Nederlandse, Maleisische, Australische en Indonesische slachtoffers, waren er ook Britten, Duitsers en Belgen. Dat kan de Europese eendracht versterken.
Als wordt bevestigd dat MH17 - zelfs per ongeluk - is neergehaald door pro-Russische separatisten, zal de EU harder moeten reageren. Ze zal strengere financiële sancties moeten nemen. De euro en het pond zijn belangrijke financieringsvaluta voor de Russische ondernemingen. De Londense City is een financiële markt waar rijke Russen hun geld witwassen. Dat zou onmiddellijk moeten worden verhinderd. Naast een financieel embargo kan de Europese Unie een embargo overwegen op de import van energie, duidelijk de meest kwetsbare industriële sector. De EU zou een strategie moeten toepassen die haar energiebevoorrading verzekert, zodat ze onafhankelijk wordt van Rusland.
Grote economische schok
Als zou blijken dat president Poetin wapens levert aan Oekraïense rebellen die Europese burgers vermoorden, zal het lange tijd erg moeilijk blijven om normale betrekkingen te onderhouden. Natuurlijk bestaan er alternatieve verklaringen voor wat donderdag is gebeurd. Maar geen enkele van die verklaringen is geruststellend. Welke samenzwering je ook verkiest te geloven, je kunt er moeilijk een bedenken die zowel geloofwaardig als politiek en economisch onschuldig is.
Het is moeilijk te voorspellen welke gevolgen dit alles zal hebben voor de wereldeconomie. Maar voorlopig kunnen we niet uitsluiten dat een grote economische schok in aantocht is. Door de netwerkeffecten, de impact op het vertrouwen en de koersen en de algemene onzekerheid zou de macro-economische impact enorm kunnen zijn.
De eurozone mag rechtstreekse gevolgen verwachten. Volgens waarnemers heeft ze slechts een zetje nodig opdat de deflatie haar intrede zou doen. MH17 zou dat zetje kunnen zijn. Zelfs als het herstel met maar één jaar zou worden vertraagd - en dat is lang niet het ergste scenario - zou de inflatie gevaarlijk blijven dalen.
Europa heeft de lessen van 1914 geleerd. Het zal zich niet blindelings in een grote continentale oorlog storten. Maar het heeft de les van 1998 niet geleerd, toen het begin van de Aziatische crisis een Japanse recessie in een blijvende depressie veranderde. De Europese beleidsmakers hadden zich nooit in een positie mogen plaatsen die hen om economische redenen verhindert om politiek te reageren.