De schokgolven van Radio Soulwax

"They're difficult to hate, but impossible to love."

The Guardian is niet mals voor Soulwax, wanneer de Gentse rockgroep in Manchester speelt tijdens de herfst van 2000. Een schamele twee sterren fonkelen boven de recensie. Het vernietigende verdict? "Soulwax doet vragen rijzen bij hun keuze om kitsch, nostalgie en ironie tot een fetisj te verheffen (...) De groep wil blijkbaar vooral ontspanning brengen."

De journalist in kwestie valt zich een buil aan de eigenzinnige humor van de broers Stephen en David Dewaele. Maar hij zal zich twee jaar later veel harder voor het hoofd moeten slaan. De broers die Soulwax aanvoeren, veroveren sinds dat ogenblik de wereld met - jawel - humor, een zwak voor muziekgeschiedenis en ontspannende popkitsch. Of zoals Stephen het zelf samenvat: "Alles wat wij ooit hebben gedaan, is begonnen met een simpel idee, chaos, en tonnen enthousiasme." Dat is niet anders met 2ManyDJs, wereldwijd misschien wel de bekendste incarnatie van beide broers.

Kop en schouders

Het idee om de dansvloer in te palmen, ontwikkelt zich tijdens het eindeloze toeren met Soulwax' tweede langspeler Much Against Everyone's Advice (1998). Steph en Dave vervelen zich stierlijk in Engeland. Avond na avond stellen ze dezelfde songs voor. "Iedereen klinkt altijd laaiend enthousiast over de magische ervaring van optreden", verzucht David rond die tijd. "Tof voor hen, maar ik heb dat gevoel nog nooit ervaren."

Om afstand te nemen van de sleur, de routine en het logge apparaat dat Soulwax is geworden, vragen ze om ook de aftershow te mogen verzorgen. Ze draaien hun favoriete platen onder de naam The Flying Dewaele Brothers, en later The Fucking Dewaele Brothers. Later geven ze schoorvoetend toe: "Eigenlijk gingen we die aftershows veel leuker vinden dan de optredens met Soulwax zelf."

De dj-act slaat kennelijk ook beter aan, zelfs in ons land. In 1999 opent Soulwax het hoofdpodium van Rock Werchter. Wraakroepend vroeg, om tien voor elf 's ochtends. Als The Flying Dewaele Brothers mogen ze dan weer rond middernacht afsluiten in de Piramidetent.

"We begonnen te draaien omdat we onszelf wilden verbazen met allerlei grappige en opwindende combinaties", klinkt het in hun kamp. In het begin noemen ze die nevenactiviteit ook een "fuck you naar de hele dj-cultuur". Want hen gaat het nooit om het mixen van de juiste en meest hippe platen. Het draait om het feest. En dat werkt aanstekelijk: Studio Brussel vraagt de broers om mixes te maken voor het programma Hang the DJ. Stephen en David verrassen zichzelf en de luisteraars met songs die op het eerste zicht onverenigbaar zijn: mash-ups. Het is Mark Coenen, op dat moment producer bij Studio Brussel, die de broers om muzikale collages vraagt. "Ik kan me niet meer herinneren wanneer of waar ik ze voor het eerst zag draaien, maar ik was direct overtuigd van hun kwaliteiten. Toen stonden ze natuurlijk vooral bekend als rockmuzikanten; maar ik zag Dave in de eerste plaats als een echte geluidskunstenaar. Onze samenwerking overtrof ook alle verwachtingen. De broers staken met kop en schouders boven de rest uit."

In hun mash-ups wordt de stem van één song gestanst op de muzikale ruggengraat van een ander nummer. Zo gaan The Stooges in de clinch met Salt-N-Pepa, en legt Destiny's Child het plots aan met 10cc. "En wie kon vermoeden dat 'I'm Waiting for my Man' van The Velvet Underground slechts een tamboerijn van Sly & The Family Stone verwijderd was van een partyhymne?", vraagt het invloedrijke webzine Pitchfork zich af.

Beteuterde Bowie

As Heard on Radio Soulwax Pt. 2 verschijnt in 2002 als eerste officiële mash-upplaat ooit. Die langspeler zal een scharniermoment worden in de Belgische muziekgeschiedenis, maar ook wereldwijd worden grote ogen getrokken. Tot dat ogenblik durft geen enkel label het namelijk aan om bootlegs administratief wit te wassen. Het Belgische PIAS, dat Soulwax al sinds midden jaren negentig de absolute vrijheid geeft ("Onze belangrijkste voorwaarde om bij hen te tekenen", dixit Stephen) is wél bereid om in de broederlijke waanzin mee te stappen.

"Het was effectief gekkenwerk", lacht platenbaas Kenny Gates jaren na datum. Nochtans is hij het die rond de eeuwwisseling de kat de bel aanbindt. Het hoofd van PIAS boekt al jaren verlies met de buitenlandse avonturen van Soulwax, maar gelooft dat hij een goudader heeft aangeboord met 2ManyDJs. Hij dringt lang en hard aan bij de jongens om een van hun dj-sets op plaat te zetten. "Mash-ups zijn de nieuwe punk", vindt Gates namelijk. "Misschien zelfs even belangrijk als hiphop."

Stephen en David zwichten, al geloven ze geen moment dat de vijftig mixes die ze willen gebruiken gecleard kunnen worden. Bijna krijgen ze gelijk. Het mixen en editen van de plaat kost de broers nauwelijks een week. Maar de platenfirma heeft een halfjaar (!) nodig om 865 e-mails en 160 faxen uit te sturen en akkoorden te sluiten. Een administratieve nachtmerrie. "We dachten dat we geen enkele ja zouden krijgen", herinnert Stephen zich. Maar van de 187 nummers waarvoor ze toestemming vragen, krijgen 2ManyDJs 'slechts' 62 keer een njet.

De hoes bezorgt hen meer hoofdbrekens. Wijlen Marc Meulemans is de ontwerper, en kiest voor een obscure foto van Elton John uit een schimmig fotoboek. Op die foto steekt de Britse popster twee vingers omhoog: een weinig dubbelzinnige fuck you. Om geen last te krijgen met de rechten trekt Meulemans een bruine boodschappenzak over het hoofd van Elton John. De montage ziet er voor geen meter uit, maar die grafische mash-up past natuurlijk perfect bij de esprit van Radio Soulwax. Alleen: ze krijgen geen toestemming van fotograaf Richard Young, die met een schadevergoeding dreigt. De zaak wordt uiteindelijk in der minne geregeld, maar de hoes moet wel zo snel mogelijk veranderd worden. Meulemans belt dan maar naar PIAS en vraagt om alles in Tipp-Ex uit te vegen, op de bruine zak na.

Dat punkerige kunst- en vliegwerk blijkt de verkoop niet te schaden. As Heard on Radio Soulwax Pt.2 haalt na drie maanden tijd goud in België, en op een drafje beent de rest van de wereld bij. De plaat zal uiteindelijk meer dan een half miljoen keer over de toonbank gaan. "Zonder zware promomachine", herinnert Christoffel Cocquyt zich. Vandaag is hij de manager van Selah Sue, maar tussen 1993 en 2005 behartigde hij de zaken van de broers. Cocquyt ziet zijn poulains uitgroeien van jonge stonerrockers tot sterren tegen wil en dank. "Ik kijk nog altijd met het meeste plezier terug op die periode: plots werd 2ManyDJ's een wereldwijd fenomeen, zonder dat we het zagen aankomen."

Puur op basis van hun merites weten de Dewaeles dan ook de allerbeste ambassadeurs te strikken. "Dynamite combinations", roemt David Bowie hun mash-ups op BBC Radio, om in The Times te vervolgen met: "Zij leerden me het fenomeen mash-ups kennen. Deze muziek heeft niets te maken met diefstal, maar met kunst." De Britse superster zal de broers in 2003 zelfs persoonlijk uitnodigen in een Franse televisiestudio. Daar verkondigt hij dat de Gentenaars "de toekomst van de muziek" zijn. Stephens schaapachtige blik is goud waard. Al slaat hij de bal mis wanneer hij zijn grote held op het hart drukt dat hij nooit een van Bowies songs onder handen zou nemen. "Die nummers zijn immers perfect." Bowie kijkt wat beteuterd. "Als er één moment in mijn leven is dat ik zou willen overdoen, is het dat wel", blijft Stephen sinds die dag herhalen.

Laaiende kritieken

Het geluk kan niet op, al blijven de broers nadien altijd bescheiden over hun grote buitenlandse avonturen. Zo spelen ze op een feestje van Chanel in het New Yorkse glamourhotel Tribeca Grand ten dans op een feestje van Kylie Minogue. Die blijkt zo in de wolken over de mash-up van haar eigen 'Can't Get You Out of My Head' met 'Blue Monday' van New Order, dat ze de song live zal hernemen op de BRIT Awards.

As Heard... wordt door het Britse tijdschrift The Face verkozen tot tweede beste cd van 2002. The New York Times spreekt van de beste plaat van het jaar en gunt de broers ook een plaats op haar voorpagina. "Als deze plaat het feestje niet in gang zet, ben je gewoon op het verkeerde feestje", leest het stuk. "Ik wil liever niet meer na hen spelen", laat de bevriende dj Tiga optekenen. "Na hun set is het feestje morsdood."

In Belpop op Canvas vertelt de invloedrijke BBC Radio-dj Zane Lowe dan weer: "Toen As Heard on Radio Soulwax Pt. 2 verscheen, wist ik meteen dat dit een historische plaat was." Ook James Murphy van LCD Soundsystem steekt zijn lof voor Soulwax nooit onder stoelen of banken: "Steph en Dave passen mooi in de rij van Belgische trendsetters. Van new beat over electronic body music tot de sound van 2ManyDJ's: Belgische artiesten hebben vaak een pioniersrol op zich genomen." Ook NME en Q gaan overstag.

De Britse sample-artiest DJ Shadow wil 2ManyDJs in zijn Londense shows, en ook het Australische festival Big Day Out boekt de broers, terwijl internationaal bekende modehuizen als Hermes en Adidas hen bellen om hun New Yorkse feestjes op te luisteren. Ondertussen brandt ook Parijs: David Guetta herinnert zich levendig hoe die twee rare Belgische broers voor een ogenblik het allerhipste modefenomeen zijn in de Lichtstad: "Mensen stonden tot ver buiten aan te schuiven als hun naam op de affiche stond. Tijdens hun set doken fans in al hun euforie van de balkons."

De zonen van Zaki voorzien de dj-wereld van rock-'n-roll. Of introduceren ze dance in de rockwereld? In 2004 verschijnt langverwacht nieuw werk van Soulwax, dat toepasselijk Any Minute Now heet. Chris Goss van Masters of Reality noemt "Soulwax te perfectionistisch voor zijn eigen goed. Zes jaar prutsen aan een plaat? Waanzin." Helaas valt die plaat tussen twee stoelen: de rockfans van het eerste uur struikelen over de elektronica, en de liefhebbers van 2ManyDJs reageren verward op de brullende gitaren.

"Verwarring is een woord dat we bedacht hebben voor een orde die we nog niet begrijpen", schreef Henry Miller ooit. Dat gaat helemaal op voor Stephen en David, die de tijdgeest en hun publiek vaak een paar stappen voor zijn. Met Nite Versions (2005) brengen ze een uitgepuurde, dansbare versie van Any Minute Now. Ze gaan ook anderhalf jaar lang op tour met remixes die ze live brengen. Du jamais entendu. Hetzelfde geldt later voor de dj-sets, waarin ze met geanimeerde platenhoezen een liveact opvoeren.

De Dewaeles dicteren de nieuwe norm als dj's en veranderen de muziekscene. Bij elke nieuwe wilde kattensprong die ze maken, houden collega's even de adem in. Wie kan hen bijbenen? "We zijn de minst ambitieuze band ter wereld", beweert Stephen nochtans. Maar dat is een leugen: alleen de boekhouder in de broers ligt te luieren. "We stoppen ontzettend veel energie, tijd en geld in onze ideeën", bekende Stephen al in Belpop. Ook met de gratis online Radio Soulwax verdienen ze geen rotte frank. "Ik kan ook niet uitleggen waarom we het doen, want het is een financiële aderlating."

Die eigengereidheid wordt hen soms kwalijk genomen. Ondertussen wacht de platenfirma ook alweer tien jaar op een nieuwe, volwaardige Soulwaxplaat. Maar ex-manager Cocquyt relativeert hun reputatie als wispelturige doordrijvers. "Net als bij alle grote artiesten hebben zij een grote persoonlijkheid. Je moet hen gewoon hun gang laten gaan."

Ook Dave Sardy, voormalig producer van Soulwax, is het daarmee eens in Belpop: "Ze waren altijd bereid om te doen wat goed aanvoelde. En zo maak je grote kunst."

Waarom zouden de broers ook niet gewoon puur op intuïtie vertrouwen? Eigenlijk begon het succesverhaal van Soulwax net omdat hun eerste plaat Leave the Story Untold de eerste maanden niet goed verkoopt. Stephen maakt op dat ogenblik een klik in zijn hoofd: België wil hij niet langer als referentiekader zien. Die mentale switch zal hun redding zijn, denkt ook Kenny Gates. "Daarom heb ik altijd in Stephen en David Dewaele geloofd: die Gentse broers zochten altijd moedwillig nieuwe grenzen op, en dat deden ze met een punkesprit: fuck you, we doen precies wat we willen. Die religie hang ik ook zelf aan."

Kortom: "They're impossible to hate, but difficult to love." Zo had The Guardian het natuurlijk van meet af aan moeten bekijken.