Harrie Lemmens: leestips van een topvertaler

In zijn pasverschenen werk God is een Braziliaan maakt Harrie Lemmens, dé gezaghebbende vertaler van Portugese en Braziliaanse letteren in de Nederlanden, een reeks tochten die hem onder meer naar Salvador, São Paulo, Porto Alegre, Rio de Janeiro en Recife brengen. Niet zomaar een reis, want Lemmens zou zichzelf niet zijn als hij ons niet vol bezieling meenam naar de wereld van auteurs, personages en verhalen, naar heden en verleden, arm en rijk, zwart, blank en de vele schakeringen daartussenin. Uit die ontmoetingen, onder meer met de grote João Ubaldo Ribeiro die Lemmens zelf heeft vertaald, komt hoofdstuk na hoofdstuk, metropool per metropool, een beeld te voorschijn van een even complex als veelgelaagd land. Zo duidelijk is het wel, Brazilië is al te groot en uitgestrekt om in een paar handige, exotiserende clichés te vatten.

Wat zou u lezende voetbalfans aanbevelen? Bijvoorbeeld voor wie Belo Horizonte bezoekt, de stad waar de Rode Duivels tegen Algerije spelen?

"Belo Horizonte is de hoofdstad van de deelstaat Minas Gerais en dat is de schatkamer van de Braziliaanse literatuur. Dan kom je meteen uit bij grote namen als João Guimarães Rosa en een meesterwerk als Diepe wildernis: de wegen, of nog, Autran Dourado met zijn schitterende roman Opera der doden. Laat me Drummond de Andrade ('De liefde, natuurlijk'; 'Verhalen van een nieuweling', LD) ook niet vergeten."

Welke boeken passen bij São Paulo en het zuiden?

"Iemand als Michel Laub is dan wel in Porto Alegre geboren, hij past ook bij São Paulo. Zijn roman Overal en altijd weer is een dagboek vol subtiele verwijzingen naar Camus, wiens literaire zoon hij in zekere zin is. Laubs startpunt is Auschwitz, daarna ontspint zich het verhaal van drie generaties Braziliaanse Joden die elk op hun manier het verleden verwerken. Vervolgens is er Daniel Galera, wiens roman Met bloed doordrenkte baard ik pas vertaald heb en dat een soort fantastisch epos is dat zich op de grens van de deelstaten Santa Catarina en Rio Grande do Sul afspeelt.

"Maar misschien willen mensen bij wijze van eerste kennismaking liever een klassieker als Jorge Amado lezen, wiens meesterwerk Gabriela een scherpe satire is op de macho- cultuur in het Brazilië van de rijke grondbezitters."

Harrie Lemmens, God is een Braziliaan, Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam 2014, 335 p.