Ongekende toeloop in Bozar

Woensdagnamiddag, in de expozalen van de Bozar is het druk. Iets te druk misschien om de kunstwerken nog ongestoord te kunnen bewonderen. Maar niet getreurd. Kijken naar kijkende mensen kan even mooi zijn.

En zo valt als vanzelf het oog op een groep van circa twintig ouden van dagen. Het zijn gepensioneerde leerkrachten van het Virga Jessecollege in Hasselt die hier voor de duur van hun bezoek zestig jaar teruggekatapulteerd worden in de tijd, de periode waarin ze zelf nog leerlingen waren.

De groep heeft net halt gehouden bij een wat kleiner Borremansschilderij. Ze worden overhoord door hun gids. "Vertel eens, wat is hier te zien?"

Een man op bruine Mefisto's doet een wat oudmodisch dansje terwijl hij het antwoord geeft. "Swingers." De gids knikt, maar maant haar publiek vervolgens aan om toch nog iets aandachtiger te kijken. "Bij Borremans gaat het vooral om wat je niet onmiddellijk ziet."

De blikken worden aangescherpt, de gids helpt de gepensioneerden een eindje op weg door te vertellen dat je in de figuren ook cowboys en moslims kunt zien, wankelend op een plankje, zonder onmiddellijk houvast. "Misschien gaat dit wel over onze wereld vandaag?" Een toehoorder krabt zich achter het oor, de blikken gaan vervolgens nog meer op zoek naar iets wat de swingers op het schilderij niet kunnen vinden. Houvast.

"Expo Borremans wordt meest bezochte tentoonstelling sinds oprichting Bozar." Het bericht stond twee weken geleden kort in deze krant.

Aan het onthaal van de Bozar had dat nieuws niet voor grote verbazing gezorgd. Sinds de opening van de expo bijna twee maanden geleden hebben zich hier al meer dan vijftigduizend bezoekers gemeld. "Soms", zegt medewerkster Denise, "is het echt niet meer bij te houden." Haar collega Chris, een grote Borremansfan, vertelt hoe vorig weekend meer dan 5.000 mensen naar de expo kwamen kijken. "Nooit meegemaakt", zegt Chris, en dat wil wel iets zeggen.

Chris werkte hier al in de jaren negentig. Of ze ons, met al haar ervaring, kan helpen om die Borremansmania te duiden? "De media-aandacht was natuurlijk buitengewoon groot", zegt ze. "En er waren de gratis tickets die De Standaard weggaf. Maar ik denk dat het ook wel met het werk zelf te maken heeft. Ik houd meer van zijn tekeningen, maar de aantrekkingskracht bij het grote publiek heeft, denk ik, toch vooral met die schilderijen te maken. Het is heel juist, vakkundig geschilderd, maar tegelijk blijft dat werk mysterieus. Dat mysterieuze trekt aan, bijna als een magneet."

Mysterie

Het woord mysterie keert ook terug in de catalogus, een reusachtig boekwerk dat ondanks de niet onaanzienlijke verkoopprijs van 49 euro afgelopen woensdag compleet uitverkocht bleek.

Over het mysterie Borremans gaat het ook in het voorwoord van deze catalogus, verzorgd door niemand minder dan Karel De Gucht. De Europees commissaris beschrijft hier hoe hij zich, kijkend naar het werk The Performance, afvraagt wat er zich onder een hier afgebeeld laken bevindt. Het is een vraag waar hij blijkbaar het antwoord niet op wil kennen. "Ik wil het niet weten. Het was, is en zal mysterie zijn."

Zeer interessant, maar of we daarmee al iets meer weten over het geheim van dit succes? Nee. Vakmanschap en mysterie vinden wij bijvoorbeeld ook bij Luc Tuymans en - in zeker niet mindere mate - vakbroeder Jan De Cock. Ook hun werk stond hier ooit tentoongesteld, zonder dat het tot de volkstoeloop leidde die we vandaag bij Borremans zien.

Waarom hij dan wel, en de anderen niet? Op zoek naar de verklaring kloppen we aan bij Nel Blondeel, een nog jonge vrouw op hippe Nikes die, samen met haar vriendin, eveneens op hippe Nikes, het schilderij The Hare aan het bewonderen is.

Nel, verantwoordelijk voor de marketing van de KU Leuven, is hier al voor de tweede keer. Wat haar deed terugkomen? "Het is de sfeer van dit werk", zegt ze. "Het trekt aan, terwijl het tegelijk onprettige gevoelens losmaakt."

Ze wijst naar het schilderij waarvoor we hebben postgevat. "Je ziet twee jongens, een van hen houdt een haas vast. Waarom? Dat weet je niet. De figuren van Borremans communiceren niet. Ze zijn oneigentijds, klassiek geschilderd. Maar kijk: een van die jongens draagt wel een skate-T-shirt."

Mysterieus? "Weet u, ik heb veel over Borremans gelezen voor ik hier de eerste keer kwam. Het viel me op dat hij over de essentie van zijn werk nooit iets vertelde. Ik denk dat hij het heel bewust een mysterie wil laten blijven." Waarna ze even lacht. "Het is ook heel goeie marketing."

Blijde boodschap

Kent u het verhaal van de Sirenes? Of dat van de Lorelei? In de twee gevallen is het een verhaal over vrouwen die zo verleidelijk waren dat niemand ze kon weerstaan. Met hun onweerstaanbare schoonheid magnetiseerden ze de passanten, om die vervolgens in hun netten te verstrikken.

Aan die mythes moet je onvermijdelijk denken als je praat met Paul Grard, gids in Bozar sinds de jaren tachtig. Hij vertelt dat Borremans geweldig mooi kan schilderen. "Klassiek, verleidelijk, zoals Velázquez. Tegelijk gebruikt hij een beeldtaal die ook jonge mensen aanspreekt. De taal van de film, de fotografie en de popcultuur. Dat zorgt ervoor dat dit werk mensen aantrekt van 20 tot 70. Zo divers als vandaag heb ik het publiek hier in Bozar in elk geval nog nooit geweten."

Wat er vervolgens met dat diverse publiek gebeurt, is nog interessanter. "We hebben hier Jan De Cock gehad", vertelt Grard. "Voor een veel kleiner publiek, waarvan bij wijze van spreken de helft het toegangsgeld kwam terugvragen. 'Bij IKEA kunnen ze dat beter', hoorde je dan. Wij hebben hier ook Luc Tuymans gehad, eveneens voor een kleiner publiek. Ook daar had je mensen die kwaad werden. Ex-kolonialen vooral, die grote moeite hadden met de manier waarop Tuymans met dat verleden omging.

"Bij Borremans is het anders. Hij appelleert aan een veel groter publiek en zorgt niet voor die grote controverse. Mensen percipiëren zijn werk als apolitiek. Terwijl het dat natuurlijk niet is. Borremans laat ons een wereld zien van vervreemding en eenzaamheid, zonder grote verhalen. Dat zorgt niet voor grote woede, maar soms, zeker bij het wat oudere publiek, voor een zekere deceptie. De bezoekers gaan hier vaak opvallend stilletjes naar huis. Ze hebben heel mooie schilderijen gezien, maar een houvast, nee dat hebben ze van Borremans zeker niet gekregen."

Michaël Borremans, As Sweet as It Gets, tot 3 augustus in Bozar