Uw lamp brandt op Canadese den

Welke groene energiebron is het belangrijkst voor Vlaanderen? Zonnepanelen misschien, of wind? Het antwoord is geen van beide. Biomassa is veruit de grootste hernieuwbare energiebron in onze regio. Liefst 44 procent van onze groene stroom wordt opgewekt in biomassacentrales.

Schone energie maken door hout te verbranden, want dat is biomassa doorgaans, klinkt bizar. Beetje back to the future. De redenering erachter is dat hout opstoken wel voor extra CO2-uitstoot zorgt uit de schoorsteen, maar dat die wordt goedgemaakt omdat de bomen en hun opvolgers die vuiligheid zelf uit de lucht opnemen. Netto maakt dat de opgewekte stroom dus uitstootneutraal en groen.

Bij die redenering hoort een steeds grotere 'maar'. Het belangrijkste probleem is dat er veel vormen van biomassa zijn. Er bestaat zeker en vast duurzaam spul. Energiebedrijven als Electrabel en E.ON halen hun biomassa voor een groot deel uit Noord-Amerikaanse bossen. Het gaat om afval van de houtindustrie zoals zaagsel, takken en boomtoppen; alles waar geen rechte plank van te maken valt. Vroeger werden die overschotjes ter plaatse in een oven gegooid, zonder enige energie op te wekken. Nu worden ze verwerkt tot pellets. Dat zijn samengeperste houtkorrels die naar Europa verscheept worden, om hier wel energie te genereren in onze stroomcentrales.

Door de stijgende vraag naar pellets in Europa kan het aanbod echter nauwelijks nog volgen. Overzees is daardoor een lucratieve business ontstaan. Leveranciers duiden steeds meer hout aan als 'overschot' of 'ziek'. Er zijn gevallen gedocumenteerd door Greenpeace en de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen in Canada waar gezond bos tegen de grond gaat om als stroom te eindigen in onze centrales. In plaats van overschotjes worden er hardhouten boomstammen tot pellets versnipperd. De redenering achter biomassa gaat op die manier in rook op.

Geen strikte wetgeving

Toch behoudt biomassa voorlopig zijn groene keurlabel. Al is dat meer uit noodzaak dan iets anders. De Europese lidstaten hebben om de klimaatverandering te bestrijden afgesproken dat in 2020 gemiddeld 20 procent van de energieproductie hernieuwbaar moet zijn. Zonder biomassa als 'groene stroombron' wordt dat doel zeker gemist, ook in Vlaanderen.

Het gevolg is dat klimaatafspraken op papier nakomen stilaan voorgaat op het klimaat effectief helpen. Vlaams milieuminister Joke Schauvliege (CD&V) leverde vorige zomer nog een vergunning af om de steenkoolcentrale in Genk om te bouwen naar biomassa. Uitbater E.ON, een Duitse energiereus, wil ook een centrale bouwen in de Antwerpse haven. Beide centrales zouden buitenlandse pellets verstoken. Zowel de regering als het bedrijfsmanagement garanderen, zoals steeds, dat er alleen met duurzaam houtafval gewerkt wordt. Maar bij gebrek aan strikte wetgeving gebruikt men eigen criteria, die niet altijd sluitend zijn. Zo is bekend dat E.ON pellets koopt bij Enviva, een Canadese producent die er niet voor zou terugdeinzen om hele bomen te vermalen.

Voor de energiebedrijven heeft het verstoken van hout meerdere voordelen. De bouw van windmolenparken is een dure zaak, terwijl hun bestaande steenkoolcentrales relatief goedkoop kunnen getransformeerd worden naar biomassa. In tegenstelling tot windturbines en zonnepanelen zijn die centrales ook al aangesloten op het stroomnet. Bovendien draait biomassa onverstoord verder als de wind niet waait en de zon niet schijnt. En 'bijstoken', waarbij steenkoolovens worden omgebouwd, is een manier om die oudste centrales toch langer open te houden. Met subsidies.

Het glijmiddel voor de ongebruikelijke 'alliantie' tussen de politiek en de energiebedrijven zijn immers miljoenen aan Vlaamse overheidssteun voor biomassa. Vorig jaar voor ongeveer 223 miljoen euro. De laatste tien jaar gaat het om 1,1 miljard euro aan subsidies.

Koolstofschuld

Vraag is zelfs of die steun überhaupt ooit moest komen. Volgens het Europees Milieuagentschap was het sowieso een denkfout om ervan uit te gaan dat biomassa uitstootneutraal is. Die fout heeft "enorme gevolgen voor het leefmilieu", schrijft de wetenschappelijke raad in een onderzoek uit 2012.

Zo worden pellets over steeds langere afstand verscheept. Bij een lading uit Canada wordt tijdens de reis naar Europa tonnen diesel verstookt door het schip. Daarnaast kan een nieuwe boom pas na tientallen jaren groei de hoeveelheid CO2 compenseren die vrijkomt bij de verbranding van zijn voorganger. Bossen in een koud, noordelijk klimaat groeien overigens nog een stuk trager. Zo ontstaat wat in wetenschapstaal de 'koolstofschuld' heet. Kort samengevat: de extra CO2 die biomassacentrales vandaag de lucht injagen, wordt niet meteen geneutraliseerd, maar pas over tientallen jaren.

Een extra probleem voor de duurzaamheid is dat onze centrales alleen gericht zijn op elektriciteitsproductie. Maar bij de verbranding van hout wordt slechts 40 procent omgezet in stroom. De rest is warmte. In Scandinavië bestaan netwerken om die warmte te recupereren voor de verwarming van gebouwen. Bij ons verdwijnt die met de rook door de schoorsteen. Pas vorige week nam het Vlaams Parlement een resolutie aan rond warmtenetten.