Subsidies zijn geen cadeau
U bent blij met elke subsidie die u kunt krijgen om een huis te kopen of renoveren? Dat is dan een kortetermijngedachte. Op lange termijn profiteren vooral de belangengroepen achter de subsidies. En kosten die u uiteindelijk ook weer geld. Want subsidies staan niet gelijk aan gratis geld.
Door de woonbonus is een huis de voorbije tien jaar 40.000 euro duurder geworden. Voor een gemiddelde woning komt dat neer op een stijging van 28 procent. Dat blijkt uit een evaluatie van de KU Leuven. Vreemd want de woonbonus, een belastingvermindering op de hypotheeklening, moest betaalbaar wonen net bij een bredere laag van de bevolking mogelijk maken.
De praktijk leert nu dat het fiscaal voordeel de huizenprijzen alleen maar heeft opgedreven. Dan sta je daar als overheid. Afschaffen dus maar die handel, en snel? Dat is ook geen optie, want dat zou de huizenprijzen doen dalen met liefst 23 procent, een dramatische instorting van de huizenmarkt. Een geleidelijke afbouw over een periode van 20 tot 25 jaar is volgens de onderzoekers verantwoord.
Daarmee is bewezen wat allang geweten was, stellen onder meer Peter De Keyzer, (hoofdeconoom van BNP Paribas) en Ivan Van de Cloot (Itinera). Alleen zijn sommige maatregelen zo stevig ingeburgerd dat het een zekere hardnekkigheid vergt om er aan te raken. De belastingbetaler heeft misschien de illusie dat hij rechtstreeks van een gunst geniet, het echte voordeel komt vaker toe aan anderen. Vaak de belangengroep zelf. "De gilde der beveiligingsexperts heeft verkregen dat het installeren van een alarminstallatie recht geeft op een belastingaftrek", schampert De Keyzer.
"Elke subsidie heeft zijn achterban. Met elke wortel die je geeft, creëer je een lobby", schiet ook Van de Cloot met scherp. "De markt absorbeert heel snel een subsidie. Omdat men weet dat de consument over een fiscaal voordeel beschikt worden de prijzen hoger dan ze zonder die belastingaftrek zouden zijn."
De sector van de zonnepanelen was maar wat blij met de steun van de overheid. "De subsidiekosten waren een veelvoud van de marktwaarde. Dat dezelfde technologie amper enkele jaren later zonder subsidies rendabel zou zijn, is ontnuchterend. Het betekent dat al die peperdure investeringen in zonnepanelen tussen 2007 en 2012 overbodig waren."
Gedrag sturen
Subsidies zijn er in allerlei gedaantes, maar altijd in een of andere vorm van financiële steun. Op lokaal, Vlaams en federaal vlak gaat het over een gigantisch kluwen. Denk aan groendaken, dakisolatie, muurisolatie, warmtepompen, roetfilters enz. De overheid kent vooral subsidies toe om het gedrag van burgers en bedrijven te sturen.
"Het is echter maar de vraag of de overheid altijd het best geplaatst is om dat te doen", zegt Peter De Keyzer. "Ik stel vast dat innovatieve bedrijven als Google, Tesla of Uber er gekomen zijn zonder één cent subsidie. En toch hebben die een enorme impact in onze manier van leven en werken. Tegelijk heeft de overheid gemeend om miljoenen subsidies te stoppen in steenkoolmijnen, scheepswerven of de automobielsector. Met welk gevolg? De overheid is blijkbaar niet goed geplaatst om te interveniëren. En toch is het net dat wat ze doet: ze wil ons gedrag sturen, maar onder haar voorwaarden."
Niet gratis
En dus kunt u als consument genieten van steun voor uw zonnepanelen, of dakisolatie. Onder het mom van het terugdringen van de CO2-uitstoot. "Maar als ik als burger mijn thermostaat lager zet, minder vlees eet of mijn villa op het platteland inruil voor een stadsappartement, dan doe ik net zo goed iets voor het milieu. Alleen is dat voor de overheid geen subsidieafweging", analyseert De Keyzer.
"Beter zou zijn om de keuze aan de consument te laten. Wie berekent dat hij door het isoleren van muren zou kunnen besparen op zijn energiefactuur, heeft perfect de vrijheid om dat vervolgens ook te doen. De keuze voor subsidies is niet alleen vaak arbitrair, het is in het beste geval een paternalistische manier om het gedrag van mensen te sturen en in het slechtste geval een poging om belangengroepen te bedienen met belastinggeld."
Het grote misverstand zit hem in het gegeven dat subsidies niet gratis zijn. "Die sinterklaaspolitiek zien de mensen graag. Ze staan er echter niet bij stil dat het eigenlijk een verkapte vorm van belastingen zijn", aldus beide economen. "Iemand moet de rekening betalen op het einde van de rit." En meestal is dat dus de belastingbetaler.
De economen pleiten dan ook voor een een algemene belastingverlaging, waarbij iedereen netto meer overhoudt. "Dan kun je als burger zelf je keuzes maken. En dan nog kun je als overheid een gericht belastingbeleid voeren. Wil jij op het platteland wonen. Dat is uw goed recht, maar dan betaal je meer. Of als jij met je diesel tijdens de spits naar de stad wil tuffen, oké, maar via rekeningrijden zul je daarvoor uw milieuvervuiling cash betalen. Via dergelijke belastingen geef je als overheid een sturende prikkel, zonder dat het je begroting opeet."