Gedeelde hoop, dagelijkse risico's

Regie: Maryam Keshavarz

Met: Nikohl Boosheri, Sarah Kazemy, Reza Sixo Safai, Nasrin Pakkho

et is niet evident om jong te zijn in Teheran. Niet evident om jong en vrouw te zijn. En nog veel minder om jong, vrouw én lesbisch te zijn. Toch laat Circumstance, de onder meer in Sundance, Rome en Valladolid bekroonde debuutfilm van de Iraans-Amerikaanse scenariste-cineaste Maryam Keshavarz, zien dat het toch niet helemaal en niet altijd uitzichtloos is. Maar een terugkeer naar Iran zit er voor de filmmaakster en haar protagonisten (voorlopig) niet in.

"De Iraanse titel betekent zoveel als les choses de la vie. En dus is de internationale Engelse titel Circumstance een vrij goede vertaling", weet Sarah Kazemy. "De film vertelt een verhaal met uiteenlopende personages uit verschillende milieus en toont hoe hun beslissingen bepaald worden door die omstandigheden. Hun keuzes worden gestuurd door allerlei verlangens, maar daar staat meteen de repressie tegenover die hen omringt. Omdat hun omstandigheden en dus hun opportuniteiten zo uiteenlopend zijn, moeten de personages verschillende wegen zoeken. Voor de Franse release heeft men de titel En Secret gekozen, wat eerder verwijst naar de manier waarop de vrouwelijke hoofdpersonages Atafeh en Shireen hun relatie geheim moeten houden."

Een film als Circumstance over een verboden liefde in Teheran kon niet ter plaatse gedraaid worden.

Sarah Kazemy: "Neen, we hebben deze film om veiligheidsredenen in Beiroet opgenomen . Maar zelfs daar moesten we zeer voorzichtig zijn. We werden constant door de politie in de gaten gehouden en we deden ook alsof het verhaal dat we aan het verfilmen waren niets met Iran te maken had. Er werd onder elkaar zoveel mogelijk Engels gepraat.

"We hebben in Beiroet de nodige vergunningen gekregen op basis van een ander scenario dat we dus niet gedraaid hebben en waarin dus absoluut geen sprake was van drugs, alcohol of seks (lacht). En die zaken spelen toch wel een belangrijke rol in Circumstance. We zijn dus zeer voorzichtig geweest, maar de druk die we daarbij voelden, heeft ons ook wel geholpen bij de vertolking van onze personages. We namen permanent risico's voor bepaalde scènes waarin de personages zelf ook risico's namen. Het was dus een grote hulp, maar het was toch wel zwaar. Veel gelegenheid om grapjes te maken was er niet. Tijdens ons verblijf vertelden wij buiten de set gewoonlijk ook niet dat we acteurs waren, maar wel studenten. Beiroet heeft wel een imago van openheid en moderniteit, maar achter die façade? Het is op dit moment niet eens zeker of deze film ooit wel in Libanon te zien zal zijn."

Heeft deze film u zaken geleerd over de Iraanse samenleving die u voordien niet wist?

"Onvermijdelijk. Vooral van de acteurs die de personages van de ouders spelen, omdat zij het Iran van vóór de Revolutie gekend hebben. Mijn blik is eerder westers. Het is eigenlijk de blik van een Française, met een Iraanse achtergrond, die daar een aantal keren op vakantie is geweest. Dat is dus niet de blik van iemand die daar werkelijk leeft. Het maken van de film was dus een echte uitwisseling van verhalen, van culturele referenties. Over de generaties heen. De acteur die de vader speelt, leeft nu in Toronto en is daar toneelregisseur. De vrouw die de moeder speelt, woont nu in Stockholm. Het opmerkelijke is dat ze ooit samen in Teheran in dezelfde toneelklas hebben gezeten. Ze hadden elkaar sinds dertig jaar niet meer gezien tot ze elkaar weer ontmoet hebben op de set van Circumstance in Beiroet."

De drie hoofdrolspelers zijn expats, behorend tot de zogenaamde Iraanse diaspora.

"Ja, we spraken alle drie wel Perzisch, maar met een verschillend accent. Als kinderen van de diaspora praten we een soort Perzisch dat een beetje verouderd klinkt en dat nu niet eens meer door de jongeren in Teheran gesproken wordt. En dus hebben we vóór de draaiperiode en tijdens de opnames heel intensief met een coach samengewerkt om de authenticiteit van onze dialogen te garanderen.

"Niemand van de cast woont momenteel nog in Iran. Dat risico wou Maryam Keshavarz voor niemand nemen, want ze besefte maar al te goed dat terugkeren voor hen geen optie zou zijn. Circumstance zal uiteraard niet uitgebracht worden in Iran, maar ze zijn daar natuurlijk wel op de hoogte van het bestaan van deze film. En het staat hen duidelijk niet aan."

"Vóór we met de opnames begonnen zijn, ben ik zelf nog eens naar Teheran geweest. Om als het ware afscheid te nemen. Nikohl is nooit in Iran geweest. Zij is geboren in Pakistan toen haar ouders op de vlucht waren uit Iran. Ik ben evenmin in Iran geboren, mijn moeder is een Française, maar ik heb wel al mijn zomers daar doorgebracht. Toen ik besloten had deze film te draaien, ben ik daar dus een laatste keer op bezoek geweest. Om afscheid te nemen, maar ook als een soort voorbereiding: om mij dichter te voelen bij dit verhaal en bij de personages. Maar ik hoop natuurlijk dat dit afscheid niet definitief zal zijn. Ik hoop en diep in mezelf geloof ik ook dat ik er ooit nog zal kunnen terugkeren."

Het is de hoop die ook de vader op het strand uitspreekt wanneer hij zegt: 'Op een dag zullen we weer allemaal samen in zee kunnen zwemmen'.

"Het is inderdaad een hoop die door veel mensen gedeeld wordt. Ze zijn niet fatalistisch. Ze worden nu natuurlijk gedwongen om met die regels en verboden te leven. Noodgedwongen accepteren ze die realiteit, maar ze blijven hopen dat het ooit zal veranderen. Zoals de omstandigheden indertijd in één richting veranderd zijn, kunnen ze op een dag ook in een andere richting omslaan. Het is ook daarom dat de mensen en dan vooral de jongeren soms zoveel risico's nemen."

De levenslust van de jongeren is inderdaad opmerkelijk.

"Maar een dergelijke levenslust is niet meer dan natuurlijk, universeel en volkomen legitiem. Het illegaal verklaren van een dergelijke levenslust, dat is pas tegennatuurlijk. De jeugd zoekt haar vrijheid, zoekt haar identiteit en gaat dus als het ware op ontdekkingsreis. De risico's zijn inderdaad groot en hier in het Westen zouden wij de neiging hebben om daar heel erg bang voor te zijn, maar daar is de context helemaal anders. Daar gaat het om jonge mensen die in die omstandigheden geboren zijn, die ze op een bepaalde manier verwerpen, maar die ook geleerd hebben hoe ze daarmee moeten leven. Het zijn risico's die ze dagelijks nemen. Het is zelfs meer dan een kwestie van levenslust of verlangen, het is een behoefte. Een menselijke behoefte om zich op een of andere manier uit te drukken."