Schrijver Joost Zwagerman over de impact van het drama op het Nederlandse volk

'Dit land heeft voor de derde keer zijn onschuld verloren'

Koninginnedag zal nooit meer hetzelfde zijn. De dodelijke aanslag van Karst T. (38) heeft het tijdperk van de 'verbondenheid tussen het volk en Oranje' naar het rijk der fabeltjes gekatapulteerd. Dat beweert schrijver en opiniemaker Joost Zwagerman. 'Nederland is een nationale illusie armer.'

Door Marjan Justaert

BRUSSEL l 'Wat de impact zo overweldigend maakt, is dat de aanslag werd uitgevoerd door een nieuwe, ongrijpbare vijand. Een loner uit de eigen rangen, wiens grenzeloze ego zodanig gekrenkt was dat hij groots zijn gram wilde halen voor het oog van de wereld', meent Zwagerman.

Wat doet zo'n drama met een natie, een gemeenschap? Groeien mensen naar elkaar toe om collectief het trauma te verwerken of brokkelt de sociale cohesie af? "Dat laatste", denkt Joost Zwagerman. De schrijver is ervan overtuigd dat de oranje kleuren op 's lands 'hoogmis van verbondenheid' voorgoed een zwart lintje dragen.

Mensen huilen samen, leggen bloemen op de plaats van de feiten en tekenen het rouwregister. Brengt dat de mensen niet juist dichter bijeen?

Zwagerman: "In eerste instantie natuurlijk wel. Maar op langere termijn niet. Nederland is donderdag voor de derde keer - na de moorden op Pim Fortuyn (2002) en Theo van Gogh (2004) - zijn onschuld verloren. Je moet weten dat Koninginnedag de enige echte nationale feestdag is. De dag waarop iedereen meedoet met folkloristische spelletjes, net als de Oranjes. Hoe kneuteriger, hoe authentieker. De koninklijke familie begeeft zich al zakkenlopend, koekenhappend en handenschuddend tussen dat volk. Juist in die 'aaibaarheid' ligt de betekenis van de monarchie als bindmiddel. En dat is nu weg. Beatrix, Willem-Alexander of Máxima zullen zich nooit meer in hoogst eigen persoon onder het publiek mengen, laat staan de drie prinsesjes."

Nochtans gingen een dag na de feiten al stemmen op om 'Koninginnedag zeker in stand te houden', onder hen minister van Binnenlandse Zaken Guusje ter Horst (PvdA).

"Ik begrijp dat Guusje ter Horst de mensen een mentale oppepper wil geven, maar het zal niet meer zoals vroeger zijn. Het risico is te groot, de dreiging te instabiel. De meeste aanslagen komen van een groep ideologisch geïnspireerde terroristen die ver weg zitten, maar deze aanslag komt van een nieuwe vijand: iemand van ons. Een man die op een gegeven moment een daad van wrok stelt omdat zijn ego gekrenkt is."

Net die eenmansactie is voor psycholoog Hans van de Sande (Rijksuniversiteit Groningen) de reden om te geloven dat het Nederlandse volk deze schokkende gebeurtenis snel zal vergeten en 30 april volgend jaar als vanouds zal worden gevierd.

"Niet akkoord. Kijk naar Volkert van der G. of Mohamed B., de moordenaars van Pim Fortuyn en Theo van Gogh. Die zijn we toch ook niet vergeten? Hier gaat het niet om een (politiek-)ideologisch gedreven loner, maar om iemand die handelde vanuit frustratie. Ook dat vergeet je niet, kijk naar de grote drama's in het buitenland: de schietpartijen in Amerikaanse scholen, of bij jullie: de crèchemoorden in Dendermonde door die Kim De Gelder. Dendermonde en Apeldoorn lijken griezelig erg op elkaar."

Dus die trauma's blijven in het geheugen zitten, ook als de media-aandacht verslapt?

"Dat denk ik wel ja. Je zult niet naast de gevolgen kunnen kijken. Wat de drie drama's verbindt, is onze beleving van de werkelijkheid aan diggelen werd geslagen. De koninklijke familie, en met hen het volk, dacht dat hen niets kon overkomen, maar die beleving is gestoeld op een achterhaald Nederland waar de minister-president nog met de fiets een maatje gaat eten tijdens de lunch. Die nationale illusie zijn we nu kwijt."

n Zwagerman: 'Deze aanslag komt van een nieuwe vijand: iemand van ons.'