De slinkse truken van de farma
Om de publieke opinie te bespelen, hanteert de farma-industrie al langer slinkse truken. Het door een farmabedrijf gesponsord onderzoek naar vroegtijdige zaadlozing toonde dat nogmaals aan. Maar waarom laten ook academici zich voor de kar spannen?
"We zijn naïef geweest." Het mea culpa van de Vlaamse Vereniging voor Seksuologie (VVS) gisteren op de radio was opvallend. Het kwam er nadat het Italiaanse farmabedrijf Menarini de seksuologen had gebruikt om een wetenschappelijk laagje te hangen rond een door henzelf gesponsord marktonderzoek, dat moest bewijzen dat een op de drie mannen vroegtijdig klaarkomt. Dat marktonderzoek is wetenschappelijk gezien onzin, maar de wetenschappers waren wel genaaid: hun naam was eraan verbonden, hun onafhankelijkheid is aangetast.
Of de seksuologen vergoed werden voor hun expertise is niet geweten. Wel is bekend dat farmabedrijven experts grof geld betalen voor hun medewerking. Zo meldde wetenschapsmagazine Eos eerder al dat academici bedragen tussen 500 en 1.500 euro per dag opstrijken voor consultancy-opdrachten, en tussen 500 en 2.000 euro voor een lezing. Uit cijfers van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) blijkt dat circa 85 procent van de klinische interventiestudies door de industrie opgezet is.
Te goeder trouw
Dat de farmaceutische industrie onderzoekprojecten financiert is volgens gezondheidseconoom Lieven Annemans (UGent) op zich geen probleem. "Zolang professoren toezien dat het onderzoek volgens de beste wetenschappelijke standaarden verloopt. Maar het kan niet dat farmaceutische bedrijven een academicus erbij roepen enkel omwille van zijn reputatie en hem louter daarvoor betalen."
En dat gebeurt volgens Paul Van Cauwenberge, voormalig UGent-rector en neus-keel-oorarts, meer en meer. "Al kan ik me herinneren dat de Belgische Cardiologische Vereniging vijftien jaar geleden al promotie voerde voor margarine. Ik heb een grote hekel aan marktonderzoeken die bevestigd worden door academische studies. Het is deontologisch laakbaar, vooral als het om voeding of medicatie gaat. Maar ik denk dat de academici zelf ook gepakt worden. Zij worden waarschijnlijk gevraagd naar een eerder algemene uitleg en die wordt vervolgens gebruikt. Maar iets moedwillig beweren dat niet is bewezen, valt niet goed te praten."
Hoe komt het dat doorgewinterde academici dan toch in die val trappen? "Sommigen zijn nu eenmaal sterk overtuigd van wat een bepaalde firma vertelt", zegt farmacoloog Lucas Van Bortel (UGent). "Soms is dat te goeder trouw, maar soms wordt het probleem onderschat. Het is logisch dat bedrijven academici vergoeden in ruil voor expertise, maar als academicus moet je waken dat de volledige waarheid wordt verteld. De marketing vertelt juist de onvolledige waarheid. Ze halen de kersen uit de pudding, en creëren een nood op de markt voor een bepaald medicijn."
Geldgewin, dus. Daar is het sommige farmaceutische bedrijven om te doen. Door studies te verkopen als zijnde academisch hopen zij goedgelovige Belgen een ziektebeeld aan te praten. Dat merkt ook Eos-journalist Dieter De Cleene. "De farma-industrie wil zoals elk bedrijf nu eenmaal haar producten aan zoveel mogelijk mensen slijten. Zij heeft er belang bij dat de lat om medicatie toe te dienen zo laag mogelijk ligt. En dat wat helemaal geen probleem is, toch als een ziekte wordt gezien."
Ook Peter Carmeliet, de Leuvense wereldautoriteit op het vlak van kankeronderzoek, merkt hoe de greep van de farmareuzen toeneemt. "Zij lobbyen ontzettend veel. De ontwikkeling van een medicijn duurt lang en kost honderden miljoenen. Een bedrijf wil dat geld terugverdienen. Het zijn clinici en artsen die medicijnen gebruiken en voorschrijven. Het zijn zij die farmabedrijven willen overtuigen met hun medicijnen te werken."
Sjieke hotels
Dat de producenten daarvoor in de buidel willen tasten, spreekt voor zich. Zo organiseren ze congressen in binnen- en buitenland voor 'invloedrijke' artsen en clinici.
"Ze doen er alles aan om hen te overtuigen", zegt Carmeliet. "Door hen over te vliegen, in sjieke hotels te steken en goeie maaltijden te geven. Is dat manipulatie? In zekere zin wel. Maar ik ben ervan overtuigd dat veel van mijn collega's naar zulke congressen reizen om iets bij te leren. Bovendien kunnen farmareuzen het zich niet permitteren een scheve schaats te rijden. Dat is nefast voor hun geloofwaardigheid, en die is heilig."
Zowel Carmeliet als Eos-journalist De Cleene vermoedt dan ook dat de slinkse truken steeds minder zullen voorkomen. "Het inzicht groeit dat er rekening moet worden gehouden met wie het onderzoek sponsort", meldt De Cleene. "In persberichten over onderzoek duikt tegenwoordig vaker de naam van de sponsor op. Dat is maar goed ook, want hoe meer transparantie over onderzoeksfinanciering, hoe beter."