'Coöperaties zijn bijlange niet dood'

Wie gelooft er nog in coöperaties? Van de vele duizenden bakkerijen, winkels, apotheken, drukkerijen, kranten, cultuur- en feestcomplexen, banken en fabrieken die meer dan een eeuw geleden door socialistische en christelijke werknemersbewegingen werden opgericht, blijft er vandaag nauwelijks wat over.

Aan socialistische kant gingen onder meer de Coopwinkels, de Codepbank en de kranten Vooruit en Volksgazet, voorlopers van De Morgen, roemloos ten onder. Aan christelijke zijde sneuvelden onder meer de Welvaartwinkels, de krant Het Volk, reisbureau Ultra Montes, de Bacobbank en drukkerij Sofadi.

Met de vereffening van de Groep Arco, die het coöperatief kapitaal van de christelijke beweging in rook zag opgaan door de val van Dexia in 2008, incasseerde de coöperatieve sector nog zeer recent een mokerslag.

Voor coöperaties lijkt er geen toekomst meer in ons land. Maar volgens Dirk Barrez is dat een voorbarige conclusie. "De sector zit vandaag in het verdomhoekje. Coöperatieve bedrijven durven zich vandaag niet meer te profileren als coöperaties. Maar de sector heeft wel nog toekomst."

Pleiten voor coöperaties op een ogenblik dat het drama van de Arcocoöperanten nog vers in het geheugen ligt. Is dat niet wat wereldvreemd?

Dirk Barrez: "Wat er bij Dexia gebeurd is met het geld van de coöperanten van de christelijke zuil heeft niets meer te maken met coöperaties. Arco is bezweken onder de lokroep van het financiële kapitalisme. Het is niet omdat er zulke schandalen zijn en coöperaties failliet gaan dat we een blinde vlek moeten hebben voor positieve verhalen uit de coöperatieve hoek."

Zoals?

"De levensduur van coöperatieve bedrijven is twee keer langer dan die van klassieke bedrijven. Ze zijn beter in het stimuleren van de lokale economie. Ze zijn ook minder geneigd om te delokaliseren, wat goed is voor de werkzekerheid. Wie zaken doet met een coöperatie zal minder snel geconfronteerd worden met een faillissement. Coöperaties bieden de economie meer houvast. Om de crisis te bestrijden zijn ze meer dan welkom."

Dat zou je niet meteen zeggen als je de lange lijst van faillissementen in de coöperatieve sector in ons land bekijkt.

"De cijfers waarover ik spreek, slaan op de internationale situatie. Toegegeven, de coöperatieve sector in België is minder succesvol dan in andere landen. Maar kijk eens naar de privébedrijven in ons land. De meeste bedrijven die 40 jaar geleden bestonden, zijn er ook niet meer. We focussen te veel op wat fout is gegaan."

Leg eens uit, waar is het fout gegaan met de coöperaties in ons land?

"Als ideologie en politiek ondernemingen beginnen te domineren, kan het snel mislopen. Vele traditionele coöperaties zijn ten onder gegaan omdat syndicale en politieke verzuchtingen voorrang kregen op de ondernemingsgeest. Ik werd onlangs herinnerd aan een uitspraak van de socialistische vakbondsleider Georges Debunne. Hij vond coöperaties maar een 'raar beest'. Maar een coöperatie is in de eerste plaats een onderneming, die net als andere bedrijven winst moet maken."

Waarin verschilt een coöperatie van een gewoon bedrijf?

"Financiële winst is niet het ultieme doel. De behoeften van de coöperanten en de lange termijn tellen. Coöperaties draaien niet mee in de zotternijen van het financiële kapitalisme, dat enkel geïnteresseerd is in geldgewin en superwinsten."

Daarmee doet u toch de vele kmo's oneer aan. Die hebben wel oog voor de lange termijn.

"Die kmo's zijn niet beursgenoteerd. Die hebben geen last van aandeelhouders, die alleen uit zijn op zo veel mogelijk rendement. De topman van Delhaize moet ieder kwartaal zien dat hij zijn aandeelhouders tevredenstelt. Maar als je de hete adem van beleggers in de nek voelt, hoe kun je dan duurzaamheid nastreven? Je ziet meer en meer bedrijven wegtrekken van de beurs. ze willen af van de koorts die de beurs opwekt."

In België zijn er 26.000 coöperaties. Wat stellen die voor?

"Dat cijfer is relatief. Voor vrije beroepen is een coöperatie een aantrekkelijke vennootschapsvorm. Als coöperant kun je relatief makkelijk in- en uitstappen. Maar er zijn slechts een 500-tal coöperatieven die het coöperatieve gedachtegoed aanhangen."

Hoe zwaar wegen ze in de economie?

"Ze vertegenwoordigen niet meer dan enkele procenten. Toch heb je enkele uit de kluiten gewassen coöperaties. Melkproducent Milcobel draait een omzet van bijna één miljard euro. P&V heeft 5 procent van de verzekeringsmarkt. Onder apotheken zijn coöperaties dominant. De meeste veilingen zijn coöperaties, en vergeet ook niet Selexion, dat consumentengoederen verkoopt."

Waarom slagen zij erin om zich wel staande te houden?

"Selexion is een coöperatieve van individuele winkels, die samenwerken in de aankoop van goederen. Op die manier kunnen ze betere prijzen bedingen.

"De 3.000 melkveehouders van Milcobel beheren hun eigen melk en eigen fabrieken. Op die manier kunnen ze een betere prijs bedingen op de markt. Ze hebben elk 15.000 à 20.000 euro lidgeld betaald om te participeren in hun producentencoöperatie. Als zulke bedragen op het spel staan, dan heb je er alle belang bij om de zaken goed op te volgen."

Dan is die 20 euro die NewB aan zijn leden vroeg wel echt weinig. Wat vindt u daarvan als medestichter van die coöperatieve bank in wording?

"Van mij had het meer mogen zijn. Maar destijds is beslist om mensen de kans te bieden voor een laag bedrag in te stappen. Als de bank er komt, dan wordt er van de coöperanten een grotere inleg gevraagd."

Raakt zo'n bank wel uit de startblokken? Wie zegt dat coöperanten hun spaargeld niet bij andere banken plaatsen of elders een goedkope lening op de kop tikken?

"Onderzoek heeft uitgewezen dat de coöperanten bereid zijn om hun spaarcenten ook in NewB te steken. Wat dat betreft heeft de coöperatieve bank de toekomst voor zich."

Hoe belangrijk is de betrokkenheid van coöperanten?

"Als je een coöperatie goed wil laten functioneren is dat heel belangrijk. In echte coöperaties zijn de coöperanten de baas. Zij hebben het beheer in handen en beslissen samen.

"Dat was niet meer het geval bij een financiële coöperatie zoals Arco. Daar hadden de coöperanten hun greep op Dexia verloren.

Bij VDK Spaarbank mogen ze zich op de borst slaan. Zij hebben altijd geweigerd om op te gaan in Dexia. Die beslissing legt hun geen windeieren. VDK Spaarbank bestaat nog steeds en is zeer succesvol."

Hoe zit het met Groenkracht, dat ook in de problemen zit?

"Ook daar zie je dat de coöperanten niets in de pap te brokken hebben. Anders dan bij Ecopower of Beauvent bezitten zij niet rechtstreeks de windmolens. Groenkracht is een financieel vehikel in handen van Electrawinds. De coöperanten dreigen hun geld mis te lopen door het fiasco van dat bedrijf."

Is er nog plaats voor nieuwe coöperaties?

"Zeker. Waarom maken we van Belfius geen publiekscoöperatie, waar de helft van de aandelen in handen van de overheid blijft en de andere helft in handen van de bevolking komt? Echte coöperatieve banken hebben de voorbije crisis immers veel beter doorstaan."

Als je kijkt naar de wankele positie van Rabobank, een instelling met coöperatieve roots, kun je dat moeilijk beweren.

"Rabobank is de enige grote bank in Nederland die niet door de overheid moest worden gered. Dat zegt toch veel."

Maar Rabobank zit wel zwaar in nesten.

"Juist. Het coöperatieve karakter van Rabobank staat op het spel. Misschien trekt Rabobank naar de beurs. Dat zorgt voor heel wat commotie onder de leden. Zij maken nu ruzie, maar ruziën kunnen de coöperanten bij Dexia allang niet meer."

In uw boek verwijst u vooral naar buitenlandse coöperaties als te volgen voorbeelden. Zijn die beter?

"Naast het succes van de consumentencoöperaties als Coop en Migros in Zwitserland kun je moeilijk kijken. Ze hebben een marktaandeel van 70 procent in de distributiesector. Ze zijn kampioenen in duurzaamheid.

In de Italiaanse regio Emilia-Romagna vertegenwoordigen coöperaties 30 procent van de economie. De vergelijking met Lombardije, een regio met beduidend minder coöperaties, toont dat de ongelijkheid in Emilia-Romagna veel kleiner is. Coöperaties bevorderen de sociale cohesie in de samenleving."

In Italië zijn er ook coöperaties die willen investeren in kernenergie. Zo duurzaam zijn ze niet.

"Dat voorbeeld ken ik niet. Een van de sterkste kanten van coöperaties is dat ze baas zijn over hun doen en laten. Dat kan betekenen dat sommige voor een minder duurzame weg kiezen. Gemiddeld presteren coöperaties echter beter qua duurzaamheid."

Bij de Spaanse coöperatie Mondragon moeten werknemers betalen om te kunnen werken. Ziet u dat hier al gebeuren?

"Dat werknemers 15.000 à 20.000 euro investeren voor een job, is niet vanzelfsprekend. Vergeet niet dat ze bij pensionering met minstens 100.000 euro naar huis gaan en een pensioen opstrijken dat in de buurt ligt van hun laatste wedde. Ik sluit niet uit dat ook bij ons zulke formules opgang zullen maken. Heel wat kmo-leiders hebben geen opvolgers. Een werknemerscoöperatie biedt voor hen een uitweg."

Laat u zich in uw betoog niet te veel leiden door boosheid over de financiële crisis?

"Woede is een belangrijke drijfveer om actie te ondernemen. Mensen willen opnieuw greep krijgen op hun geld. Achteraf bekeken kunnen we alleen maar spijt hebben dat we goede overheidsbanken zoals de ASLK en het Gemeentekrediet en een coöperatieve bank zoals Bacob verloren hebben laten gaan.

"Maar het komt er natuurlijk wel op aan dat mensen bereid moeten zijn om zelf de handen uit de mouwen te steken en initiatieven te nemen. Wat helpt het te roepen dat het financieel kapitalisme faalt als je geen alternatieven hebt?"

Hebt u daarom uw boek geschreven?

"De samenleving mag niet aanvaarden dat tussen overheids- en privébedrijven er enkel plaats zou zijn voor niet-gouvernementele organisaties of voor de sociale sector.

"Coöperaties maken het verschil. Ze kunnen betere resultaten boeken dan privébedrijven. Het is die prestatiecultuur die we moeten herontdekken. Ecopower bewijst dat het kan. Die coöperatie heeft in vijftien jaar tijd 50.000 leden die investeren in windmolens. Een revival is mogelijk. Belangrijk is dan wel dat NewB slaagt. Dat zou een groot verschil maken."