'Sotsji, de olympiade van de massamoorden?'

Roth staat al twintig jaar aan het hoofd van de Amerikaanse mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Hij is in Brussel om steun te zoeken voor een internationaal initiatief om de Syrische grenzen te openen voor humanitaire hulp.

"De Syrische regering volgt een oorlogsstrategie die gebaseerd is op oorlogsmisdaden. President Assad wil zoveel mogelijk burgers vermoorden en zij die de bombardementen overleven, worden afgesloten van humanitaire hulp en uitgehongerd. Het is een brutale strategie die in strijd is met alle internationale regels.

"Als wij aan Amerikaans buitenlandminister John Kerry vragen wat hij daaraan doet, krijgen we als antwoord dat hij in Genève drukdoende is met vredesonderhandelingen. Maar hij voegt er meteen aan toe dat een oplossing nog niet voor morgen is. Als je weet dat in Syrië duizend mensen per maand worden afgeslacht en miljoenen mensen worden uitgehongerd, is dat een zeer ontoereikend antwoord."

Maar wat kan Kerry dan doen om het Syrische drama te stoppen?

Roth: "De VS mogen niet enkel praten over vrede maar moet tegelijk de druk opvoeren om de slachtingen en de humanitaire blokkade te stoppen. De houding van Rusland is hier cruciaal. Door Assad militair en diplomatiek te steunen, onderschrijft Poetin de massamoorden. Westerse landen mogen Rusland daarom niet enkel behandelen als een partner voor de Geneefse vredesgesprekken, maar ook als een medeplichtige van Assad. Op het moment dat de Olympische Winterspelen in Sotsji beginnen, moeten we ons luidop afvragen: waarom ondersteunt Poetin de massamoorden in Syrië?

"We hebben gezien dat Poetin reputatieschade in Sotsji probeerde te vermijden door beperkte toegevingen te doen: hij liet de vrouwen van Pussy Riot vrij en de Greenpeace-activisten en Michael Chodorkovski. Maar de enige manier om hem inzake Syrië tot belangrijke toegevingen te dwingen, is om hem qua reputatie een zware prijs te laten betalen. We moeten Poetin duidelijk maken dat als hij niets onderneemt in Syrië de Sotsji-olympiade verkocht zal worden als de olympiade van de massamoorden. Alleen in dat geval zal hij geneigd zijn om zijn houding te veranderen."

Kan John Kerry met de Russen over Syrië onderhandelen en ze tegelijk uitschelden voor hun medeplichtigheid aan een vuile oorlog?

"Wel als Kerry echt de gesofisticeerde diplomaat is die hij beweerd te zijn, dan moet hij dat kunnen. Maar ook de Europese landen moeten hier een rol spelen. België hoeft bijvoorbeeld niet met de Russische buitenlandminister Sergej Lavrov te onderhandelen. Het heeft geen enkele reden om vriendelijk te zijn. Landen als België hebben ruimte om harde vragen te stellen en zaken aan te klagen."

Voorlopig is de internationale druk op Poetin eerder beperkt. Het Internationaal Olympisch Comité (IOC) gedraagt zich alsof er niets aan de hand is en Nederland slaagt er zelfs in om de zwaarst mogelijke delegatie naar de openingsplechtigheid te sturen: koning Willem-Alexander, koningin Máxima, minister-president Rutte én sportminister Edith Schippers.

"Het IOC stelt zich inderdaad uitermate zwak op. Zij vrezen dat een al te kritische houding het imago van hun grote Sotsji-parade zal aantasten. Ik hoop dat het Comité zijn lesje heeft geleerd en in de toekomst geen plaatsen meer zal kiezen waar de zittende regering een repressief regime voert.

"Wat Nederland doet is echt schandelijk. Ik vrees dat Rutte gezwicht is voor de druk van het Poetinregime. Het incident met de Nederlandse homoseksuele diplomaat die in Moskou in elkaar is geslagen, was daarvoor misschien wel het bepalende moment. Door vriendelijk te zijn hoopt Rutte dat de relaties zullen verbeteren. Maar zo denkt Poetin niet: hij ziet dit als een teken van zwakte. Het zal de zaken enkel maar verergeren.

"Voor wat betreft de houding van westerse leiders ten aanzien van Sotsji zie ik toch een positieve evolutie. De meesten boycotten de openingsceremonie omdat iedereen nu wel doorheeft dat Poetin dat moment gaat gebruiken als zijn grote overwinningsparade. Maar ik was vorige week in Davos en stelde bij vele andere Europese landen wél veel goede wil vast om Poetin onder druk te zetten.

"Er is steeds meer internationale steun voor een resolutie van de VN-Veiligheidsraad die Syrië zal bevelen om zijn grenzen te openen voor humanitaire hulp. Als de Russen op het moment dat ze Sotsji plechtig openen hun veto stellen tegen levensreddende hulp aan Syrië, zal dat voor zware imagoschade zorgen. Op het moment dat de Olympische Spelen openen, moeten ook de Syrische grenzen opengaan voor humanitaire hulp."

In uw eigen land beloofde president Obama deze week in zijn State of the Union om Guantánamo te sluiten. Voor de zoveelste keer. Hoe geloofwaardig is die belofte?

"Tja, Obama belooft dat nu al zes jaar. Het is een grote teleurstelling dat hij zijn politiek kapitaal niet gebruikt om mensenrechten te verdedigen. Telkens als het Amerikaans veiligheidsestablishment belangrijke mensenrechten inperkt, doet Obama of zijn neus bloedt en weigert hij voor onze basisrechten te vechten. Daarom zitten we nog steeds met Guantánamo, hebben we nog steeds militaire uitzonderingsrechtbanken en worden we nauwlettend in de gaten gehouden door de NSA."

Van wie is Obama bang?

"Obama zegt dat hij belangrijker zaken te regelen heeft: de gezondheidshervorming, de nieuwe migratiewet, het terugdringen van de klimaatverandering. Allemaal essentiële zaken, maar om ze te realiseren heeft hij de steun van de Republikeinen in het Congres nodig. En daarom onthoudt hij zich van elke beslissing die de rechterzijde kan provoceren. Hij zal de Republikeinen nooit aanvallen op veiligheidsvraagstukken want hij wil niet gezien worden als een zwakke president.

"Helaas: in de praktijk heeft Obama's beleid onze veiligheid zeker niet heeft verhoogd. Meer nog: onze basisrechten kwamen in het gedrang. En het is ook niet zo dat Obama's meegaandheid met het veiligheidssysteem hem stemmen oplevert. Obama verkocht zijn ziel en kreeg daarvoor niets terug."

Verklaart die druk van het veiligheidsapparaat waarom Obama de NSA-inlichtingendienst blijft steunen?

"De Amerikaanse regels voor afluisterpraktijken zijn extreem. Volgens de wet is de massieve verzameling van persoonlijke gegevens in overheidscomputers geen inbreuk op de privacy. Pas als die gegevens geconsulteerd worden, is er mogelijk sprake van een inbreuk. Sorry, maar dat is alsof er iemand in je slaapkamer een camera plaatst en zegt dat de privacy pas geschonden wordt als de beelden daadwerkelijk bekeken worden.

"Zelfs als Obama geen misbruik zou maken van de NSA, dan zal een van de volgende presidenten dat wél doen. Met andere woorden: het huidige beleid van Obama legt de basis voor grote misbruiken in de toekomst."

Was het dan wel een goed idee om Obama de Nobelprijs voor de Vrede te geven?

"Zucht. Die Nobelprijs was veel te prematuur. Ik had liever gehad dat het Nobelprijscomité Obama op het einde van zijn termijn had beoordeeld. De Vredesprijs moet verleend worden op basis van realisaties. In het geval van Obama werd die prijs gegeven als een teken van hoop. Maar die hoop is ondertussen de kop ingedrukt."