Obama en Poetin clashen over aanpak Assad

Obama en Poetin zouden elkaar later maandag nog bilateraal ontmoeten, maar de verwachtingen daarover waren na de toespraken op de eerste ochtend van het Algemene Debat bij de Verenigde Naties laaggespannen. Met name Poetin bood geen enkel aanknopingspunt voor een betere band tussen de twee landen.

Obama, die eerst sprak, reikte wel een hand. Hij zei in Syrië met elk land te willen samenwerken, "ook met Rusland en Iran". En hij zei dat er een "transitie" moet komen naar een nieuwe leider, implicerend dat de Syrische dictator op korte termijn mag blijven zitten. Daarop reageerde de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov in de zaal hoofdschuddend.

'Amerikanen zijn begonnen'

De Russen willen dat Assad ook op lange termijn moet blijven. "Assad is de enige legitieme leider van dit soevereine land", zei Poetin tijdens zijn toespraak. "Het zou een grote vergissing zijn om niet samen te werken met het Syrische regime, met de Syrische soldaten die dapper man-tot-man tegen de terroristen vechten." Ook de Iraanse president Rouhani herhaalde zijn standpunt dat Assad moet blijven.

Dat is voor de Amerikanen onbespreekbaar. "We moeten erkennen, na zoveel bloedvergieten, dat we niet terug kunnen naar de status quo van voor de oorlog", zei Obama. "Vergeet niet wie het conflict begonnen is: Assad. Hij reageerde op vreedzame protesten met moordpartijen, en is zo de oorzaak van de huidige strijd."

De Russen zien dat anders. Poetin noemde de Amerikanen als belangrijkste aanzetters tot de Syrische burgeroorlog, die al een kwart miljoen mensen het leven heeft gekost. Ten eerste door het vacuüm dat ze hebben achtergelaten na de Irak-oorlog, ten tweede door de instroom van jihadisten uit Libië na de Amerikaanse ingreep daar, en ten derde door het "opleiden en bewapenen van opstandelingen, die daarna naar de terroristen overlopen".

Het was maar één van de verschillen in perspectief tussen Obama en Poetin. Zelfs een Amerikaans-Russisch succes uit het verleden werd door Poetin gebruikt voor een steek onder water. "De VN zijn in ons land begonnen", zei Poetin, refererend aan de Jalta-conferentie van 1945, toen Stalin, Roosevelt en Churchill de naoorlogse toekomst bespraken. Jalta ligt op de Krim, het deel van Oekraïne dat twee jaar geleden door Rusland is geannexeerd.

Obama noemde Russische inval in Oekraïne een "flagrante schending van de integriteit" van het land. In zijn bijna drie kwartier durende toespraak (elk land had een kwartier gekregen) noemde hij democratie een voorwaarde voor een

stabiel landsbestuur. "De geschiedenis laat zien dat een overheid gebaseerd op angst uiteindelijk zal verkruimelen. En ja, democratie is niet volmaakt, de onze zeker niet, die is soms zelfs disfunctioneel, maar heeft er wel toe geleid dat wij het machtigste land ter wereld zijn."

Poetin, die wijdbeens in de leunstoel wachtte tot hij het marmeren spreekgestoelte mocht betreden, noemde het Amerikaanse geloof in de eigen uitzonderlijkheid gevaarlijk. Met een hint naar de Amerikaanse inval in Irak in 2003: "Zij zijn het die met hun eigengereide gedrag voortdurend de regels van de Verenigde Naties overtreden."

Russisch veto

Eerder die ochtend had secretaris-generaal Ban Ki-moon hard uitgehaald naar de landen die in zijn ogen verantwoordelijk zijn voor de Syrische burgeroorlog, en de vluchtelingenstroom die daarvan het gevolg is. Hij deed een beroep op vijf sleutelspelers om uit de impasse te raken: Rusland, de VS, Iran, Saoedi-Arabië en Turkije.

Ban uitte stevige kritiek op zijn eigen Veiligheidsraad. "Vier jaar van diplomatieke verlamming in de Veiligheidsraad hebben de situatie in Syrië totaal uit de hand laten lopen." Dat was vooral een beschuldiging aan het adres van Rusland en China, die een ingreep in Syrië hebben geblokkeerd met hun veto's. Poetin verdedigde die veto's. "Binnen de Verenigde Naties hoeven we het niet altijd eens te zijn."

De Chinese president Xi wierp zich op als beschermheilige van de soevereiniteit van kleine landen. "Binnenlandse aangelegenheden mogen nooit onderwerp worden van buitenlandse bemoeienis", zei hij, en kreeg applaus van Poetin, die toen net was binnengekomen (Poetin zat niet bij de toespraak van Obama). "Anders wint het recht van de sterkste." Xi toonde zich een postmoderne cultuurrelativist, een manier om ook de Chinese mensenrechtenschendingen te rechtvaardigen: "Geen enkele beschaving is superieur aan een andere. We moeten respect tonen voor elkaar."

Turkije stelde maandag voor om in Syrië de al lang geleden beloofde no-flyzones in te stellen, om een gebied te creëren waar Syriërs veilig zijn en zo de vluchtelingenstroom te stoppen. De Franse president Hollande zei dat idee te steunen.