Drie kandidaat-premiers n JOB COHEN (PVDA) Niet de afkomst maar de toekomst

Job Cohen (1947) is politiek leider en lijsttrekker van de PvdA bij de verkiezingen van 9 juni. Hij was van 2001 tot 2010 burgemeester van Amsterdam en volgde eerder dit jaar Wouter Bos op, die afscheid van de politiek nam na de val van de regering. Cohen is kandidaat-premier.

Cohen begon zijn loopbaan als wetenschapper en werd in 1983 hoogleraar juridisch onderwijs in Maastricht. In 1993-1994 was hij staatssecretaris voor Onderwijs en Wetenschappen in het derde kabinet-Lubbers. Daarna keerde hij terug als hoogleraar en werd hij Eerste Kamerlid. In 1996-1998 was hij voorzitter van de PvdA-fractie in de Eerste Kamer. In het tweede kabinet-Kok was Cohen staatssecretaris voor Justitie. In die hoedanigheid bracht hij een een wijziging van de vreemdelingenwet tot stand die het eenvoudiger maakt een asielverzoek van iemand zonder reisdocument of visum af te wijzen. De asielprocedure werd verkort.

Als burgemeester van Amsterdam ontpopte hij zich als pleitbezorger van een multicultureel samenlevingsmodel dat gericht is op inclusiviteit. Hij is een uitgesproken tegenstander van de nationalistische retoriek van Fortuyn, Verdonk en Wilders. “Niet de afkomst telt, wel de toekomst”, stelt hij. Op gebied van integratie bepleit de PvdA een inburgeringscursus, waarbij het leren van de Nederlandse taal centraal staat. Uithuwelijken zou strafbaar worden. De partij is ook voorstander van een restrictief asiel- en immigratiebeleid, liefst in EU-verband.

In de komende legislatuur moeten volgens Cohen liefst 20 miljard euro bezuinigingen worden gevonden, waarvan 10 miljard euro meteen moet leiden tot verbetering van de overheidsfinanciën. Dat geld moet enerzijds komen van hogere belastingen voor de hoogste inkomens, maar ook van saneringen in het overheidsapparaat. Er moeten minder ministers en ministeries komen. En alle Nederlanders zullen langer en harder moeten werken: de pensioenleeftijd moet in 2020 verhogen naar 66 en in 2025 naar 67 jaar. Volgens de laatste berekeningen van het Centraal Planbureau zou het verkiezingsprogramma van de PvdA voor een totale koopkrachtstijging van een kwart miljard zorgen.

De burgers moeten zich volgens Cohen ook veiliger voelen, extra wijkagenten kunnen worden betaald door criminelen te ‘plukken’.

n MARK RUTTE (VVD)

Weg met onnodige bureacratie

Mark Rutte (1967) is sinds juni 2006 VVD-fractieleider in de Tweede Kamer. Bij de verkiezingen van 9 juni is hij, net als in 2006, lijsttrekker. Rutte was van juni 2004 tot juni 2006 staatssecretaris voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Daarvoor was hij bijna twee jaar staatssecretaris voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Rutte is afkomstig uit het bedrijfsleven. Hij was hr-manager bij Unilever en Calvé.

Rutte worstelde binnen de VVD lange tijd met zijn rechterflank, waar eerst Rita Verdonk en daarna Geert Wilders opstapten om rechtspopulistische partijen te stichten die zich kanten tegen immigratie. Veel liberale kiezers volgden hen, maar ze keren volgens de laatste peilingen massaal terug onder druk van de financiële crisis.

Rutte legt in de campagne de sterkste financiële indruk, wat van hem een mogelijke premier, minister van Financiën of minister van Begroting maakt. Een meevaller voor de VVD is dat het Centraal Planbureau donderdag stelde dat hun programma de grootste verbetering van het begrotingstekort oplevert. De liberalen zouden vanaf 2015 het tekort met 20 miljard euro per jaar kunnen terugdringen.

Net zoals de PvdA wil de VVD in de komende legislatuur 20 miljard bezuinigen, ook in het overheidsapparaat, maar met andere accenten.

Rutte pleit voor een ‘kleinere staat’ met een kwart minder politici, een halvering van het aantal ministers en veel minder ambtenaren. Dit levert volgens hem 4 miljard euro op in 2015, oplopend naar ruim 6 miljard in 2020. Ook in de zorgsector wil hij snoeien, waar er volgens hem “te veel onnodige bureaucratie” is.

Opmerkelijke besparingen: het budget voor ontwikkelingssamenwerking wil de partij met de helft verminderen, en de publieke omroep moet met één net (Nederland 3) minder. De VVD maakt zich sterk dat ze tegelijk de belastingen kan verlagen, “voor mensen die werken en ondernemen”.

Om zijn rechterflank te sussen stelt Rutte zich hard op tegen immigranten. “Kansloze immigratie moet tot nul worden beperkt. Immigranten moeten voor werk en niet voor de uitkering naar Nederland komen, dus krijgen ze de eerste tien jaar in Nederland geen uitkering”, klinkt het. Ook wil hij meer blauw op straat: 3.500 extra agenten, ook op het platteland.

n JAN PETER BALKENENDE (CDA)

Bezuinigingen en nieuwe banen

Jan Peter Balkenende (1956) was sinds 22 juli 2002 Nederlands premier. Bij de huidige verkiezingen is hij, net als in 2002, 2003 en 2006, lijsttrekker van het CDA. De voormalige bijzonder hoogleraar christelijk sociaal denken aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, die al sinds 1998 Tweede Kamerlid en fractievoorzitter was voor het CDA, kijkt aan tegen de moeilijkste verkiezingen uit zijn carrière. De val van zijn kabinet door een meningsverschil met de PvdA over de NAVO-missie in Afghanistan gaf zijn imago als pragmaticus en dat van ‘bestuurspartij’ CDA een deuk.

In tegenstelling tot Bos bij de PvdA presenteert Balkenende zich niettemin opnieuw aan de kiezer en daarmee loopt hij het risico te worden afgestraft. Toch maakt Balkenende zelf zich sterk dat de job nogmaals voor hem is weggelegd.

Het Centraal Planbureau geeft zijn partij het voordeel van de twijfel. Het CDA-verkiezingsprogramma leidt weliswaar tot 3,5 miljard euro koopkrachtdaling, maar creëert ook 4 procent nieuwe banen. Net zoals de andere grote partijen stellen de christendemocraten bezuinigingen in het vooruitzicht: netto 18 miljard in de komende legislatuur is nodig om de begroting in 2015 in evenwicht te krijgen. Volgens het Planbureau zijn tegen dan met het CDA-programma zelfs 21,5 miljard euro besparingen mogelijk.

De belastingen moeten daarom niet omhoog. In het ambtenarenapparaat wordt bespaard door ministeries samen te voegen. Ook in het onderwijs komen er netto bezuinigingen, vooral door extra collegegeld bij lange studieduur. In de medische sector moeten specialisten inleveren. Het CDA bezuinigt ook op defensie en veiligheid, al blijft er evenveel blauw op straat. Er komt een vlakke kilometerheffing voor personenauto’s en bestel- en vrachtverkeer. Nederlanders moeten voor het CDA ook langer gaan werken om de pensioenen betaalbaar te houden, tot 67 jaar in 2025.

Op vlak van immigratie bepleit het CDA een Europees asielbeleid. De mogelijkheden om criminele vreemdelingen versneld uit te zetten worden verruimd. Allochtonen moeten de Nederlandse taal leren spreken en inburgering wordt zelfs een voorwaarde voor een tijdelijke verblijfsvergunning. Een opmerkelijk voorstel om de rechtsconservatieve flank te plezieren: overlast plegende jongeren moeten strafdienstplicht krijgen.

Twee kandidaat-kingmakers

n FEMKE HALSEMA (GroenLinks)

Femke Halsema (1966) is sinds 1998 lid van de Tweede Kamerfractie van GroenLinks. Sinds november 2002 is zij fractievoorzitter. In de Kamer is Halsema bekend om haar kwaliteiten als debater, waarmee ze ministers geregeld het vuur aan de schenen legt.

GroenLinks doet het goed in de peilingen en is een mogelijke coalitiepartner voor een paars kabinet. Centraal in het partijprogramma staat een vergroening van het belastingstelsel en een verhoging van de belasting op vermogen.

Op milieugebied gaat GroenLinks het verst. De uitstoot van CO2 wordt tegen 2020 teruggedrongen met 63 megaton. Door de creatie van groene banen kan de werkgelegenheid met 4,5 procent stijgen.

GroenLinks pleit voor een Europees asielbeleid en kwaliteitsvollere inburgering. Op veiligheidsgebied staat preventie voorop. Straf moet het begin worden van werk of scholing. De schade van slachtoffers wordt verhaald op daders. Halsema denkt dat 9 miljard netto bezuinigingen zullen volstaan.

n ALEXANDER PECHTOLD (D66)

Alexander Pechtold (1965) is sinds november 2006 lid van de Tweede Kamerfractie van D66. Hij is fractievoorzitter, politiek leider en lijsttrekker. Pechtold was van maart 2005 tot juli 2006 minister van Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties. De ex-burgemeester van Wageningen (2003-2005) is opgeleid als kunsthistoricus en werkte onder andere bij een veilinghuis.

De sociaal-liberale partij pleit in deze campagne voor 15 miljard euro bezuinigingen. In de jaren erna moet dat bedrag oplopen tot 29 miljard. Dat geld moet onder meer komen van bezuinigingen in het overheidsapparaat en de afschaffing van de Eerste Kamer (Senaat). De gemeenten krijgen wel meer bevoegdheden. Ook pleit de partij voor hogere belastingen op vervuilend gedrag. De lasten op arbeid moeten worden verlicht zodat werken vooral lonend wordt voor de lagere inkomens.

De partij wil 200 miljoen minder uitgeven aan inburgeringscursussen. De partij wil ook meer opvangplekken voor asielzoekers.

De outsider

n GEERT WILDERS (PVV)

Geert Wilders (1963) is sinds november 2006 politiek leider van de PVV. Hij is sinds augustus 1998 (met een korte onderbreking in 2002) Tweede Kamerlid. Aanvankelijk was hij dat voor de VVD, maar in september 2004 werd hij onafhankelijk Kamerlid.

Wilders werd internationaal berucht door zich op te werpen als een uiterst rechtse stokebrand die zich kant tegen elke vorm van immigratie en integratie. Vooral de islam neemt hij daarbij onder vuur. Met zijn recept van nationalistisch populisme deed Wilders het erg goed in de peilingen, maar nu de economische crisis toeslaat, taant zijn ster.

Centraal in het programma van de PVV staat een totale immigratiestop voor mensen uit moslimlanden. De partij stelt een plafond voor van maximaal duizend asielzoekers per jaar. Dubbele nationaliteit is taboe. Integratiecursussen moeten zelf betaald worden. Wie niet slaagt, wordt uitgewezen. De PVV wil 10.000 agenten meer op straat. Ontwikkelingshulp wordt afgeschaft. (MR)