Toen zelfs superhelden in tranen uitbarstten
De terreurdaden van 9/11 hebben van meet af aan de stripscene beroerd. Superhelden vielen van hun voetstuk, de gewone man werd de nieuwe held en de zoektocht naar de waarheid gaat door.
Nu zondag zullen zowat alle kranten in de VS aandacht besteden aan de tiende herdenking van de terroristische aanslagen in Washington en New York. De stripscene is daarbij opvallend aanwezig. Onder de noemer 'Cartoonists Remember 9/11' laten de zondagskranten het werk van talloze bekende cartoonisten en stripauteurs voor zich spreken. Het gaat niet om de minsten, zo liet de initiatiefnemende uitgeverij King Features weten. De auteurs van bekende stripfiguren als Dick Tracy, Hägar de Verschrikkelijke, Mutts, Beetle Bailey, Dennis the Menace en Buckles laten hun licht schijnen over de terreuraanslagen van die dag. Het originele werk zal nadien over musea in de hele VS worden geëxposeerd.
Machteloosheid
De Amerikaanse stripwereld sloeg al eerder de handen in mekaar om de aanslagen te herdenken, maar nooit op deze schaal. Het allereerste initiatief kwam van uitgever Jeff Mason van Alternative Comics, die amper vier dagen na de aanslagen stripauteurs van over het hele land opriep bijdragen te leveren voor de benefietstrip 9-11: Emergency Relief. 's Lands bekendste auteurs leverden hun werk in. Maar dat was niet eens het opvallendste initiatief. Dat kwam van de uitgeverijen DC Comics en Marvel, die hun leger superhelden in de strijd wierpen om geld in te zamelen voor de slachtoffers. In illustraties daags na de aanslagen, sprak de machteloosheid van de bekende superhelden boekdelen: Hulk die zich teder over een verloren gewaande brandweerhelm boog, Spiderman die verslagen op Ground Zero neerstreek of Superman die zwijgzaam samen met een kleuter twee torens van plastic blokken stapelde - de ene net iets groter dan de andere.
Marvel Comics begreep als eerste dat hun superhelden, die er sinds Superman (1938) niet voor terugdeinsden zowel nazi's als buitenaardsen aan te vallen of natuurrampen te bedwingen, plots hun geloofwaardigheid verloren hadden.
In de annalen van de superheldenindustrie was het dan ook een opmerkelijk feit toen Spiderman, Superman en Batman zich verontschuldigden tegenover het Amerikaanse publiek. Rampen als deze gingen hun cape te boven. Kort na 11 september kwamen DC en Marvel dan ook met enkele nieuwe, onverwachte comicreeksen met een nieuw soort helden: politieagenten, brandweerlui en reddingswerkers. "Want ze waren de eersten die ten tonele verschenen na de gruwelijke aanslagen en ze verrichtten werkelijk heldendaden", wist Marvel. De titel van een van die reeksen: 'Heroes'. De gewone man in de straat werd op een voetstuk geplaatst. Zoals Tony Savas, de toen 72-jarige bouwinspecteur van het havenbestuur die de vuurzee wist te ontkomen, maar erop stond de brandweerlui bij te staan en zo tientallen mensen van een gewisse dood redde.
Jaren later zouden Amerikaanse auteurs de tragische gebeurtenissen nog verwerken in strips. Een van de bekendste was Art Spiegelman. In 2004, meer dan dertig jaar na zijn Holocauststrip Maus, publiceerde hij In de schaduw van geen torens als reactie op de gebeurtenissen die op zo'n elf blokken van zijn woning plaatsvonden. Hij hekelde daarin zowel de Amerikanen, president Bush als Bin Laden.
Spiegelman is ook een van de negentien geïnterviewde artiesten en journalisten in het vandaag verschenen boek 12 september: Amerika na de fatale dag van Radio France-journalist Pascal Delannoy. De centrale vraag daarin: waar gaat het met Amerika naartoe?
De een wordt geïnterviewd, de ander laat zijn werk spreken. Zo ook Enki Bilal, die als cover de Twin Towers tekende met daarvoor zwevende vliegtuigen en mensen. Tot het verdere kransje van geïnterviewden behoren onder meer Lorenzo Mattotti, José Muñoz, Joe Sacco, Roger Cohen (columnist The New York Times) en stedenbouwkundige Jacques Ferrier.
De opzet is interessant, de redactionele uitwerking wat minder. Mooi is evenwel de wisselcartoon van Plantu (Le Monde) en Daryl Cagle (oprichter van cartoonistensyndicaat Cagle Cartoons). Zij overpeinzen ieder hun eigen waarheid sinds 9/11, die, naarmate de tijd vorderde, steeds anders begint te klinken. Hun herinneringen eindigen bij Cartoon for Peace, een internationale groepering van joodse, islamitische, christelijke, agnostische cartoonisten wereldwijd.
Niet elk interview is geslaagd, maar Spiegelman zou Spiegelman niet zijn als hij niet kritisch zijn mening zou verwoorden over de impact van 9/11 op het Amerika van vandaag. Hij herinnert zich de verkiezing van Obama als poëtisch en mooi, "Maar nu (...) zitten we nog steeds aan dezelfde roulettetafel: Guantánamo, we beschermen de banken in plaats van de mensen die hun huis kwijtraken, en verdedigen een militair avontuur waar maar geen einde aan komt. (...) Wat ik destijds het meest angstwekkend vond, waren die militaire voertuigen op Canal Street na 11 september. Toen besefte ik dat er een breuk had plaatsgevonden."