De hele wereld heeft belangen in Syrië

Terwijl de VN-Veiligheidsraad in maart 2011 de nodige eensgezindheid vond om een no-flyzone in te stellen boven het Libië van Muammar Kadhafi, is in het geval van Syrië de consensus verder zoek dan ooit. Woensdagavond, toen de hele wereld de beelden van de vermoedelijke gifaanval gezien had, kwam de raad in spoedzitting bijeen. Omdat Rusland echter tegen harde actie blijft, raakten de leden niet verder dan een veroordeling en de vraag dat Bashar al-Assad een onderzoek zou toestaan.

Hoewel de Syrische leider gisteren zijn 'maximale medewerking' beloofde, dreigt de uitkomst vooral een spiegel te worden van de wereldwijde verdeeldheid. Talrijke landen hebben immers een bonte waaier aan belangen in Syrië.

Frankrijk bijvoorbeeld, dat zijn globale machtspositie wil veiligstellen. In Libië was het president Nicolas Sarkozy die het voortouw nam, daartoe aangezet door filosoof en humanitair activist Bernard Henri Lévy. Ook in Syrië lijkt van alle Europese landen Frankrijk het meest bereid tot militaire actie. Als blijkt dat Assad zijn burgers met gifgas heeft bestookt, is "een krachtige reactie" vereist, zei minister van Buitenlandse Zaken Laurent Fabius.

Toch is het nog de vraag hoe menens het Parijs is. Goed, onze zuiderburen hebben zopas, niet zonder resultaat, een militaire interventie in Mali geleid. Hun leger stáát er wel, en een bom is gauw gegooid. Maar president François Hollande heeft een minder vechtlustig imago dan zijn voorganger, en nu Kadhafi's val politieke instabiliteit heeft voortgebracht veeleer dan peis en vree, is ook Lévy's krediet even op. Frankrijk wil Assad wel weg, maar zonder internationaal groen licht komt er ook van Franse daadkracht niets in huis.

Rode lijn van Obama

De VS dan. Exact een jaar geleden kondigde Barack Obama de 'red line' af die de Syrische sterke man niet mocht oversteken, wilde hij zich geen westers luchtoffensief op de hals halen. De bewuste lijn was het gebruik van chemisch wapentuig. De jongste uren nam de druk toe op Obama om te handelen. In het Congres beginnen zelfs de Democraten zich te roeren. "Heeft het Pentagon geen optie over het hoofd gezien om een klein aantal kruisraketten te lanceren en Assads luchtmacht uit te schakelen?", vroeg de Democratische politicus Eliot Engel zich af.

Alleen: op de as tussen de Middellandse Zee en Pakistan hebben de VS de voorbije jaren hun lesje wel geleerd. De oorlogen in Afghanistan en Irak hebben hun strijdkrachten overstretched en laatst zei stafchef Martin Dempsey dat een operatie in Syrië "honderden vliegtuigen, schepen, onderzeeërs en ander materiaal" om het lijf zou hebben en "miljarden" zou kosten.

Bovendien: nu de VS evolueren richting energetische onafhankelijkheid en straks, onder meer dankzij het schaliegas, geen olie uit het Midden-Oosten meer nodig hebben, verschuift hun strategische belang van de Atlantische naar de Stille Oceaan, naar China dus.

Wat niet wegneemt dat Washington, net als Parijs en het hele Westen, erg gediend zou zijn van Assads verdwijning. Vrede, vrijheid, democratie en mensenrechten leveren de morele impuls voor dat verlangen. Geopolitiek speelt echter vooral de ambitie om kernmacht in wording Iran af te blokken. Voor Teheran zou de val van Damascus een klap van jewelste zijn, omdat het de sjiitische as Iran-Syrië-Hezbollah zou kraken. Die bondgenoten helpen de Islamitische Republiek om de internationale sancties te omzeilen en houden de druk op aartsvijand Israël hoog.

Ook Saoedi-Arabië en de Golfstaat Qatar zijn Bashar al-Assad liever kwijt dan rijk. Hun is het erom te doen een soennitisch regime op de been te helpen. Beide staten behoren, hun religieuze doctrine terzijde, tot het westerse kamp. In tijden van economische crisis toonde Qatar zich zelfs een actieve speler op de Franse, Duitse en Britse investeringsmarkt. Het staatje voert dan ook permanente pressie uit opdat het Westen krasse taal spreekt tegen Damascus.

Bovendien voert Qatar een felle strijd met Iran over de aanleg van een gaspijpleiding naar de Middellandse Zee. Beide projecten moeten door Syrië heen, Assad verkiest het Iraanse. Syriës noordwestelijke buurland Turkije heeft de voorbije decennia dan weer genoeg last gehad van Assad om hem de laan uit te willen. Ankara aast op een gematigde islamitische regering die het in staat stelt zijn economische belangen te vrijwaren.

Extremisten

Dat Europa en de VS in de V-raad geen draagvlak hebben voor actie, is vooral het werk van Rusland (dat vanuit een gedeeld wantrouwen jegens het Westen ook steun van China krijgt). Sinds jaar en dag is Syrië Ruslands eerste bondgenoot in het Midden-Oosten. Het is daar niet alleen zijn grootste afnemer van wapens, in de haven van Tartus ligt ook een deel van de Russische vloot voor anker, de enige Russische basis in het Middellandse Zeegebied.

En toch, zelfs als Rusland plots een minder Assadgezind standpunt innam, en zelfs als er interlandelijke harmonie ontstond over een vliegverbod voor Assads luchtmacht, dan nog is het niet zeker dat het Westen zich in de strijd gooit. De etnische, religieuze en strategische situatie van Syrië is ingewikkelder dan die van Libië, de vrees dat Syrië in geen tijd een speeltuin wordt voor jihadisten is reëel - en deelt het Westen wel met Moskou.

Of zoals The Economist schrijft: "Nu de islamistische extremisten steeds talrijker worden in de rangen van de rebellen, zien religieuze minderheden in Syrië, maar ook westerse en Arabische regeringen, Assad steeds vaker als het minste kwaad."

Op het terrein gaat de strijd intussen door. Het aantal doden bedraagt onderhand 100.000 en vijf miljoen Syriërs zijn, binnen of buiten hun land, op de vlucht. Zonder snelle tussenkomst van de internationale gemeenschap ziet het ernaar uit dat dat de strijdende partijen zullen doorrazen. Tot ze uitgeput en oorlogsmoe zijn. Syrië zou daarmee het voorbeeld van zijn kleine buur Libanon volgen. Daar sleepte de oorlog ook vijftien jaar aan voor er vrede kwam - broze vrede.