Het tijdperk van de afscheiding
Catalonië en Spanje staan lijnrecht tegenover elkaar. Maar ook de Italiaanse gebieden Lombardije en Veneto roeren zich. Ligt de toekomst van Europa niet langer bij natiestaten, maar bij kleinere regio's? 'Politicologen spreken van het tijdperk van de afscheiding.' Remy Amkreutz
Catalonië kaapt, en dat valt te begrijpen, zo goed als alle aandacht weg. Maar het is lang niet de enige regio waar onafhankelijkheidsdenken tot uiting komt. Zo kunnen de 13 miljoen inwoners van Lombardije en Veneto, de welvarende streken rond Milaan en Venetië, zich dit weekend uitspreken over verregaand zelfbestuur in een niet-bindend referendum.
Geheel verrassend is die stap niet. Zowel Lombardije als Veneto wordt bestuurd door de separatistische Lega Nord. Waarnemers verwachten dat een grote meerderheid van de inwoners kiest voor meer autonomie en meer budget voor de regio's. Want waar onafhankelijkheid op de agenda staat, zijn economische motieven zelden ver weg. Het betekent natuurlijk niet dat het uitsluitend hierover gaat - in bijvoorbeeld Catalonië staan ook, of juist vooral, cultuurhistorische argumenten centraal - maar een financiële misnoegdheid speelt doorgaans een rol.
Lappendeken
Ook in Lombardije en Veneto, regio's die respectievelijk 20 en 10 procent van het Italiaanse bruto binnenlands product vertegenwoordigen, gaat het over transfers. De Lega Nord becijferde dat de beide regio's jaarlijks 50 miljard euro meer wegsturen dan ze terugkrijgen. In Zuid-Tirol, een Italiaanse regio waar volgens peilingen iets minder dan de helft van de inwoners zou willen teruggaan naar Oostenrijk, en de Duitse deelstaat Beieren, waar tot een derde van de inwoners voor onafhankelijkheid is, worden eveneens vooral economische argumenten aangehaald.
"Voor mij zijn Schotland, Vlaanderen, Catalonië en de verschillende Duitse en Oostenrijkse deelstaten de usual suspects als het gaat over onafhankelijkheid van regio's", zegt EU-expert Steven Van Hecke (KU Leuven). "Zij beschikken al over enige autonomie en hebben parlementen waar zij, toch in theorie, de onafhankelijkheid kunnen uitroepen. De Bretoenen hebben bijvoorbeeld geen kans, omdat ze in het gecentraliseerde Frankrijk nooit over genoeg gewicht zullen beschikken. Wat dus ooit een toegift van centrale staten was, namelijk meer autonomie, kan het begin zijn van onafhankelijkheid."
Een wens die volgens experten alleen maar aan kracht kon winnen door de Europese Unie. Taken die traditioneel door het centrale gezag werden opgenomen, denk aan handels- of monetair beleid, worden nu op Europees niveau geregeld. Een regio kan in theorie dus gemakkelijker op eigen benen staan. Het idee van een Europa van regio's, dat al sinds de jaren 60 rondwaart, lijkt zo te herleven. Maar hoe groot is de kans dat de Europese Unie op lange termijn zal bestaan uit een lappendeken van kleine (regio)staten?
Hamvraag
"De hamvraag is hoe je het streven naar regionalisering kunt verzoenen met Europa", zegt expert internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen). "Daar hebben we nog geen duidelijk antwoord op. We zien dat de grote landen de spelregels niet willen veranderen. De EU is daardoor een conservatieve macht en probeert die vraag zelfs volledig te negeren." Volgens politicoloog Bart Maddens (KU Leuven) zijn de Europese natiestaten van vandaag in elk geval geen eeuwig leven beschoren.
"Grenzen zijn in beweging en politicologen spreken van de 'age of secession', het tijdperk van de afscheiding. De EU is daar niet immuun voor. Maar ik geloof niet in zo'n lappendeken van verschillende kleine regio's, waarbij bijvoorbeeld Friesland een aparte lidstaat wordt. Er zijn echt niet zo veel gebieden waar onafhankelijkheid de belangrijkste politieke discussie is. In Beieren en Noord-Italië alvast niet. In België ligt ze even stil, maar zal de kwestie wel terugkomen, net als in Schotland en Baskenland."
De Catalaanse kwestie, waar bij onafhankelijkheid een lidmaatschap van de EU alvast geen zekerheid is, kan daarbij een ontradend effect hebben op andere regio's. Het verklaart allicht waarom Roberto Maroni, de gouverneur van Lombardije, momenteel elke vergelijking met de Catalanen uit de weg gaat. "Wij zijn Catalonië niet", zegt hij. "We blijven binnen de Italiaanse natie, maar met meer autonomie, terwijl Catalonië de 29ste lidstaat van de EU wil worden. Wij niet. Voorlopig."