Een spel van blanke strategen en zwarte atleten

In de VS zijn ze blij met de Super bowl tussen de New England Patriots en de New York Giants. Verhaallijntjes zat: er is de eeuwige sportieve rivaliteit tussen Boston en New York en er is het all american hartverwarmende verhaal van Giants-linebacker Mark Herzlich, pas hersteld van een agressieve kanker. Beste quote uit dat verhaal: "De dokters kenden mijn kanker, maar ze kenden mij niet."

Waar het echt om gaat is de confrontatie tussen de quarterbacks: Eli Manning versus Tom Brady, twee legendes van de sport. De eerste is de broer van Payton en de zoon van Archie Manning, ook twee quarterbacks met een NFL-stamboom. Rivaal Tom Brady overstijgt zelfs de sport: hij staat wel eens op de Europese krantenpagina's, ook op die bij ons. Bijvoorbeeld wanneer hij een kind verwekt met echtgenote Gisele Bündchen. Of wanneer de twee hun 'trouwgeloften hernieuwen' op Aruba.

Brady versus Manning is hét verhaal bij Super Bowl XLVI (46). De eerste haalt dit seizoen een gemiddelde van 317 passing yards per wedstrijd. De tweede net geen 300. Niemand van de collega-quarterbacks die in de buurt komt. Dat zou naar verluidt een mooie wedstrijd moeten opleveren.

Dat zit zo: in American football komt het erop aan om terreinwinst te boeken. Dat kan op twee manieren. Of de quarterback loopt met de bal tot hij tegen een kleerkast aan botst, of de quarterback past naar een vrijstaande teammaat. Methode één levert nooit balverlies op en is dus veilig. Maar de winst in meters is doorgaans klein. Methode twee - vaak gehanteerd door Manning en Brady - is gevaarlijker en daarom spectaculair. Kijken dus, ondanks het nachtelijke aanvangsuur.

American football is niet zoals basketbal of voetbal: elke positie vereist een heel ander talent of zelfs een heel andere lichaamsbouw. Quarterback is daarbij de strategische positie bij uitstek. Het is hij die de tactiek beslist voor het hele team, de man waarop alle andere spelers hun bewegingen afstemmen.

Wat blijkt nu: in een sport die overwegend 'zwart' is, met 65 procent Afro-Amerikaanse spelers, is de sleutelspeler veelal blank. De cijfers voor 2011: van de tweeëndertig ploegen in de NFL hadden er zes een zwarte starting quarterback. Een terugval na 2008, toen een recordaantal van acht teams een zwarte starter had op de spelverdeler.

'Wonderlic'

In de geschiedenis van de Super Bowl, nu dus aan de zesenveertigste editie toe, heeft amper één team met een zwarte quarterback ooit gewonnen. In 1988 waren dat de Washington Redskins met Doug Williams. Vooraf was hij de eerste zwarte quarterback ooit die een Super Bowl speelde. Tot op heden is hij de enige die er ook één won. 'Een mijlpaal in de geschiedenis van de burgerrechten' heette het toen. Niemand die kon bevroeden dat het een unicum zou blijven.

Zelfde verhaal voor een andere mijlpaal: in 2000 was de zwarte quarterback Michael Vick de nummer één pick in de NFL. Vrij vertaald betekent dat: de speler die gezien werd als de beste van zijn leeftijdscategorie. Conclusie was toen: de vooroordelen over zwarte spelverdelers horen nu definitief tot het verleden. Discussie gesloten.

Niet dus: één jaar geleden schreef ESPN-journaliste Jemele Hill een artikel met de controversiële kop: "Speelt ras nog steeds een rol bij NFL quarterbacks?" Ze antwoordde zelf affirmatief. "Zwarten moeten twee keer zo goed zijn om dezelfde evaluatie te krijgen als blanken."

Vraag is dan: waarom is de zwarte quarterback zo'n knelpuntberoep? In zijn boek Waarom zwarte atleten de sport domineren stelt auteur Jan Entine vast dat: "Afro-Amerikaanse spelers worden uitgespeeld op posities die snelheid vereisen: de reactieve posities. Blanken daarentegen zijn oververtegenwoordigd op zogenaamd strategische posities die meer decision-making zouden vereisen." Die vaststelling klopt ongetwijfeld: zoals er nauwelijks zwarte quarterbacks zijn, zo zijn er helemaal geen blanke receivers. De positie waarbij snelheid bij uitstek doorslaggevend is.

De verklaring daarvoor zou teruggaan naar een eeuwenoud vooroordeel, om evidente reden zelden uitgesproken, maar toch onder woorden gebracht door de befaamde onderzoeker Richard Lapchik. In Raciale stereotiepen schrijft hij: "Vele decennia lang werd een zwarte atleet intellectueel niet in staat geacht om quarterback te spelen."

En het idee 'blank=strateeg en zwart= atleet' blijft tot op vandaag sluimeren in American football. Om een aantal redenen: Op college-niveau, het opstapje naar de profcompetitie, zouden zwarte quarterbacks enger gevormd worden dan blanke. Voor hun atletische kwaliteiten zouden coaches zwarte spelverdelers vragen om vooral te lopen met de bal, en niet zozeer om te passen. Zo ontwikkelen ze het strategische decision making-aspect onvoldoende, wat zich wreekt op NFL-niveau. Eli Manning en Tom Brady, de quarterbacks van deze Super Bowl, worden arm-quarterbacks genoemd. Zwarte quarterbacks zijn doorgaans leg-quarterbacks. De eerste soort geniet onder puristen een hoger aanzien dan de tweede.

Het vervelendste aspect van de hele 'zwarte quarterback'-discussie heet 'Wonderlic'. Een soort IQ-test die doorgaans afgenomen wordt van aspirant-profspelers bij een draft. Teams gaan met Wonderlic de intellectuele capaciteiten na van hun toekomstige spelers. Het geldt in NFL-kringen als een goeie voorspeller van prestaties. Wat blijkt nu: zwarte spelers scoren daarop minder goed dan blanke. Begaafdheid zou daar echter weinig mee te maken hebben, het zouden vooral sociologische redenen zijn die ervoor zorgen dat blank hoger scoort dan zwart.

Toch zou 'Wonderlic' een reden zijn waarom teams en coaches niet geneigd zijn om zwarte spelers de rol van quarterback toe te wijzen. Want de spelverdeler moet echt wel een bolleboos zijn: American football is een hoogst gestructureerd spel, een aaneenschakeling van stilstaande fases. Teams studeren vooraf plays in, waarbij de loopacties van de verschillende spelers vast liggen. De quarterback hoort alle plays uit het hoofd te kennen.

Sociale bezorgdheid

Omdat het echt wel om een telefoonboek gaat, gebruiken quarterbacks soms een geheugensteuntje. Op een polsband schrijven ze een aantal plays uit, om tijdens de wedstrijd als spiekbriefje te gebruiken. Dat leidde recentelijk nog tot een rel. De zwarte spelverdeler Donovan McNabb weigerde zo'n polsband te gebruiken, ondanks aandringen van zijn coach Mike Shanahan. McNabb wilde het niet doen omdat het dat ene vooroordeel bevestigde. Dat van de niet zo begaafde zwarte spelverdeler.

McNabb is willens nillens het gezicht geworden van de emancipatiestrijd van de zwarte quarterback. Eerst en vooral: hij is zelf steengoed. Zes keer al kreeg McNabb een uitnodiging voor de 'Pro Bowl', de wedstrijd die alle beste spelers van de NFL verzamelt. Toch krijgt hij kritiek: in 2007 nam ESPN-cocommentator Rush Limbaugh McNabb onder vuur: "Wat we zien is sociale bezorgdheid in de NFL", zei Limbaugh. "De media willen heel graag dat een zwarte quarterback het goed doet. McNabb heeft veel lof gekregen die hem eigenlijk niet toekomt."

Een rel in de NFL was dat: Limbaugh mocht meteen ophoepelen bij ESPN en McNabb werd officieel woordvoerder van de 'zwarte quarterbacks'. In een interview voor netwerk HBO vatte hij de problematiek zo samen: "Zwarte quarterbacks krijgen hardere kritiek en ervaren meer druk dan blanke. Ik vind een speler als Peyton Manning geweldig, maar hij krijgt minder kritiek. Sorry, maar zo is het nu gewoon."

Super Bowl XLVI: New England Patriots - New York Giants. Zondag vanaf middernacht op Sporting Telenet HD 1.