Die ochtend op de speelplaats: om ter minst eten

Op eetstoornissen staat geen leeftijd meer, zo tonen de recentste cijfers die minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx (PS) bekend heeft gemaakt. Anorexia en boulimie houden steeds meer minderjarigen in hun greep. Even opmerkelijk als verontrustend: het aantal opgenomen patiëntjes jonger dan negen jaar verdubbelde in vijf jaar tijd (2005-2010).

Momenteel zien experts het probleem vooral groeien bij kinderen uit het vierde, vijfde en zesde leerjaar. Behandelde ze vroeger jaarlijks een of twee anorexiapatiëntjes uit de lagere school, dan zag kinderpsychiater Annik Simons (Ziekenhuis Netwerk Antwerpen) er dit jaar al vier.

Simons: "Het gaat dan om verstandige meisjes van tien of elf jaar die onzeker of angstig zijn. Bij zulke jonge patiënten proberen we een psychiatrische opname zo veel mogelijk te vermijden. We kiezen liever voor een intensieve behandeling thuis of geven ze een plaats op de pediatrie. Pas als die therapie niet aanslaat en hun gewicht niet toeneemt, volgt een opname in de afdeling eetstoornissen, waar ze samenzitten met oudere kinderen."

Er is een reden voor, om lagereschoolkinderen en twaalfplussers zo veel mogelijk apart te behandelen, weet Simons. Want de ene eetstoornis is de andere niet. "Bij jongere kinderen speelt het schoonheidsideaal nog niet zo hard mee. Zij liggen vaak niet eens wakker van een slank figuur.

"Velen van hen krijgen 'per ongeluk' met anorexia te maken. Ze worden gepest, voelen zich slecht in hun vel, hebben minder eetlust en vallen af. Dat trapt veranderingen in hun hersenen op gang, waardoor ze zich angstig en dwangmatig vastklampen aan dat gedrag. Krijgen ze een complimentje omdat ze er goed uitzien, dan wordt dat idee alleen maar sterker. 'Hier ben ik goed in, in dat afvallen. Dit moet ik blijven voortzetten', denken ze dan. In hun perceptie is kilo's kwijtspelen het enige waar ze goed in zijn. Ze kunnen dat 'talent' niet vervangen door iets anders."

Drie kilo op een dag

Kinderen ouder dan twaalf spiegelen zich eerder aan de graatmagere modellen uit boekjes, merkt Simons op. "Zien ze foto's van uitgemergelde meisjes, dan willen ze ook zo zijn. Die uitstekende botten vinden ze mooi. Een maatje 32 of 34 is hun streefdoel. Maat 38 is al voor dikkerds, vinden ze. We hebben een oefening met een touw, waarbij ze zelf hun buikomtrek moeten raden. Vaak tonen ze een omtrek die vier of vijf keer groter is dan in werkelijkheid. Zo sterk is die perceptie verstoord. De magerste van de groep voelt zich altijd de dikste van de afdeling."

Zo'n 45 procent van de patiënten met een eetstoornis boekt beterschap, zeggen cijfers van de FOD Volksgezondheid. Dertig procent blijft rondlopen met klachten en bij het overige kwart wordt de situatie chronisch of is er sprake van overlijden, al dan niet door zelfdoding.

"De cijfers zijn zo verontrustend dat we niet bij de pakken mogen blijven zitten", vindt Open Vld-senator Nele Lijnen. Zij pleit voor een verbod op de proana-websites, waar lotgenoten elkaar tips geven hoe ze eetbuien kunnen afweren en hun ouders kunnen bedotten. Trucs zoals 'sla in je maag' of 'maak je bestek vuil' staan er netjes opgelijst, net als een handleiding braken. Op de bijbehorende fora vragen kinderen elkaar om advies: 'Is dat haalbaar, 3 kilogram kwijtspelen op één dag?' Of ze maken zich druk om de bemoeienissen van hun omgeving. 'Mijn vader vindt dat we elkaar de afgrond in duwen. Tsss, ouders!'

In Spanje en de VS zijn zulke sites en blogs al langer verboden. Lijnen: "Sommige ouders hebben me al gewaarschuwd: dat de kinderen die daar met elkaar praten patiënten zijn, dat we ze niet mogen criminaliseren door die sites te bannen. Maar de cijfers zijn zo hard dat we onze kop niet in het zand mogen steken."

Misdadig

Kinderpsychologe Marijke Bisschop is voorstander van zo'n verbod. "We moeten onze kinderen hier tegen beschermen", meent ze. "Ik heb weet van meisjes die vanaf hun negende op die proana-sites zitten, dat is zeer beangstigend. Ze hebben er makkelijk toegang toe en weten er op die jonge leeftijd veel meer over dan je zou denken."

De 'pro anorexia'-sites geven hen bescherming, ondervindt Bisschop. "Door die tips te volgen kunnen ze iemand zijn, ze trekken zich daaraan op. Ze zien het niet als een stoornis, maar als een stijl. Spreek ik hen daarop aan, dan moet ik erg voorzichtig zijn. Voor hen is zo'n site een echte vriend, maar dan wel een slecht vriendje. Ze doen er altijd geheimzinnig over, willen niet dat ik daarin begin te poken. Want dan dreigt hun laatste bescherming weg te vallen."

Die websites zijn misdadig, vindt ook kinderpsychiater Annik Simons. "Het gaat het om meisjes die anderen helpen om anorectisch te zijn. Zo speel je met levens. Vergelijk het met websites die je leren hoe je een bom kunt maken. Op onze afdeling laten we die sites afblokken. Het is een nobel voorstel om ze te verbieden. Maar zullen we dit ooit helemaal kunnen uitwissen? Daar mogen we niet naïef in zijn. Die meisjes zijn heel vindingrijk. Voor hen zijn die websites hun bijbel."

Omstreden sites geven tips om af te vallen

Op de omstreden proana-websites geven zielsverwanten die aan anorexia lijden elkaar tips: hoe ze nog magerder kunnen worden dan ze al zijn, hoe ze zo weinig mogelijk calorieën binnenkrijgen en hoe ze hun gedrag verborgen kunnen houden. Voor deze patiënten is anorexia geen gevaarlijke stoornis, maar eerder een levensstijl. Met alle schokkende, ongezonde raadgevingen van dien.