Islam: niet schuldig, niet onschuldig

1

Hoe groot is de link tussen de aanslagen en de islam?

"De islam is onschuldig." Het is een boodschap die sinds de aanslagen in Brussel meermaals te horen viel. Maar dat is niet (helemaal) waar. Een fundamentalistische variant van de islam, meer bepaald het jihadistisch salafisme, heeft er alles mee te maken. Olivier Roy, een van de leidende islamexperten ter wereld, velt dan ook een duidelijk oordeel. "Mij zul je niet horen zeggen dat het niets met de islam te maken heeft, want de terroristen bedienen zich van een islamitisch register", zei hij eerder in De Groene Amsterdammer. "Maar we zouden IS deze religieuze legitimiteit simpelweg niet moeten gunnen."

Er valt veel voor te zeggen. Een blik op de achtergronden van terorristen toont dat zij zelden al lange tijd streng gelovig waren. "Zij hebben zichzelf online van alles aangeleerd", zegt Roy. "Een maand voordat ze terroristische daden stellen, beginnen ze te bidden. Het gaat hier niet om de radicalisering van de islam, maar om de islamisering van het radicalisme."

Wat betekent dit? Concreet: een salafist is nog geen jihadist. Sociologe Nadia Fadil (KU Leuven) meent dat niet het religieuze maar het politieke luik centraal moet staan. "Veel moslims delen hun ideologie niet, laat ik dat vooropstellen. Daarnaast zijn er moslims die hun ideologisch kader delen, maar die niet tot dezelfde politieke conclusies komen. Er zijn gelovigen die achter de jihad staan maar zulke aanslagen niet steunen."

2

Krijgen zij steun vanuit 'de' moslimgemeenschap?

N-VA-voorzitter Bart De Wever is woedend. Niet alleen omdat mensen protesteren wanneer terreurverdachten gearresteerd worden, maar ook omdat de daders "dikwijls vanuit hun eigen gemeenschap gesteund worden". Deels klopt die lezing. Salah Abdeslam en de terroristen in Brussel moeten hulp hebben gekregen. Niet alleen zijn er sympathisanten - terreurexpert Bilal Benyaich spreekt van duizenden jongeren in ons land - maar ook betrokkenen die niets hebben gemeld aan de autoriteiten.

Toch heeft dat weinig te maken met het leven van de doorsnee moslim, vertegenwoordigd in allerlei organisaties die de afgelopen dagen louter solidariteitsboodschappen hebben uitgestuurd. Zoals de Moslimexecutieve en de Federatie van Marokkaanse Verenigingen. In het buitenland deden vele moskeeën en prominente geestelijken hetzelfde.

Volgens islamkenner Gilles Kepel heeft IS veel steun verloren in onze contreien na de aanslagen in Parijs. "Iedereen werd geviseerd, ook de moslims", zei hij aan deze krant. Fadil treedt hem bij: "Het is zo dichtbij dat iedereen schrikt, ook veel salafisten. Er is een verschil tussen dwepen met jihadisten op 5.000 kilometer afstand of dwepen met hen als ze de metro opblazen die ook door je moeder of zus wordt gebruikt."

3

Moeten we haatpredikers en niet-erkende moskeeën harder aanpakken?

In België zijn er ruim 300 moskeeën, waarvan 162 in Vlaanderen. Maar die cijfers zijn verre van compleet. Sommige gebedshuizen zijn klein en eerder informeel van aard. Vaak komen de imams rechtstreeks uit Marokko of Turkije, waardoor ze het Nederlands vaak niet machtig zijn. Olivier Roy neemt een duidelijke positie in: "Jongeren herkennen zich helemaal niet in de slecht Frans of Nederlands sprekende imams in hun traditionele kledij. Je kunt aan een inheemse islam werken en in Europa deugdelijke opleidingen voor imams voorzien."

De federale regering wil daar werk van maken. Premier Charles Michel (MR) wil de moskeeën erkennen, zodat de staat weet wie waar preekt. Maar volgens Roy haalt dat weinig uit: terreurbewegegingen zullen altijd gegadigden vinden. "Imams van gezaghebbende moskeeën doen nu al niet anders dan woedende toespraken afsteken tegen IS en de jihad", vult Fadil aan. "Maar in die extremistische kringen hebben zij geen geloofwaardigheid."

Khalid Benhaddou, de Gentse imam en voorzitter van het platform Vlaamse imams, volgt Fadils redenering. "Radicalisering gebeurt niet in de moskee. Maar imams kunnen wel een grotere rol opnemen als het op preventie aankomt. De overheid moet vooral haar eigen wetten beter toepassen. De premier zegt dat haatpredikers uit de moskee moeten worden geweerd. Maar dat kan nu al en moet sowieso gebeuren."

4

Moeten we de banden met Saoedi-Arabië verbreken?

De grootste olie-exporteur ter wereld is ook de grootste verspreider van het wahabisme, een strekking van het salafisme. Zo wordt de Grote Moskee in Brussel met Saoedisch geld gefinancierd. Daar blijft het niet bij. De oliestaat geeft ook geld aan andere gebedshuizen en islamitische vzw's, verspreidt religieuze geschriften in Europa en ondersteunt wahabistische websites.

Niet alle wahabisten worden jihadisten, maar sommigen wel. Jarenlang hebben de Saoedi's zo dus de kiem gelegd voor fundamentalistisch geweld. Toch onderhoudt ons land nog altijd banden met hen, ook omdat Belgische bedrijven er jaarlijks voor 2 miljard euro naar exporteren."

Benhaddou: "Het is problematisch dat zij bepalen hoe jongeren hier hun bestaan invullen. Het is lastig om daartegen op te boksen. Westerse overheden moeten goed nadenken wat primeert: de economie of de mensenrechten en de veiligheid? Wij moeten duidelijke keuzes maken."