Hollywood wil Chinese muur slopen

Herinnert u zich Gravity nog? In die sciencefictionfilm uit 2012 wordt de ruimtecapsule van Sandra Bullock vernield. En die van het ISS. Een Russisch ruimtestation biedt ook geen soelaas. De capsule waarmee Bullock zichzelf uiteindelijk weet te redden, is een Shenzhou. Uit China, dus.

Goeie reclame voor China's ruimte-ambities - "We zijn blij dat een buitenlandse film China's ruimtevaartprogramma zo portretteert", klonk het achteraf bij de Chinese kosmonauten - maar ook voor Gravity zelf. De film zou uiteindelijk 71,2 miljoen dollar (67,9 miljoen euro) ophalen aan de Chinese box office. En die wordt steeds belangrijker.

De cijfers van de Chinese box office zijn de laatste jaren exponentieel gestegen. In 2015 groeide de omzet liefst 49 procent. Volgens een berekening van de Motion Picture Association of America zou China de VS van de troon te stoten als de grootste filmmarkt van de wereld. Daar kwamen het afgelopen jaar elke dag twintig nieuwe schermen bij, wat het totaal op 40.000 brengt. Evenveel als op de Amerikaanse markt.

Logisch dus dat Hollywood zijn pijlen op het Oosten richt, maar dat is niet eenvoudig. China heeft immers een moratorium op buitenlandse films: elk jaar mogen er slechts 34 uitkomen in de Chinese bioscopen. Bovendien worden die zorgvuldig door de autoriteiten geselecteerd. Zo mogen er geen boodschappen met kritiek op de Chinese overheid in zitten. De afgelopen jaren waren die 34 toegelaten films goed voor de helft van alle inkomsten uit de Chinese box office.

Ondanks de grootse voorspellingen groeide de Chinese markt het afgelopen jaar slechts met 2,2 procentpunten, waarmee ze dit jaar afklokte op 6,48 miljard dollar (6,15 miljard euro). De lokale fantasyfilm The Mermaid haalde 526,8 miljoen dollar (502,4 miljoen euro) op. De eerste Amerikaanse film, Disney's Zootropolis, moest het met minder dan de helft van dat bedrag doen.

Veel heeft te maken met het aanbod. Volgens analisten waren er in 2016 gewoon minder must see-films in de zalen. De Amerikaanse zakenkrant The Wall Street Journal spreekt over een realitycheck voor de filmsector. Zo kwam de milde stijging in de Chinese ticketverkoop vooral door kortingen om nieuwe filmgangers te lokken. Bovendien is er sprake van een aanzienlijk aantal 'ghost screenings', een in China vaak toegepaste truc waarbij filmdistrubuteurs zelf massaal bioscoopkaartjes aankopen om een flop toch op een hit te laten lijken.

"Nu de markt er volwassener wordt, ontstaat er ook een kritischer publiek", zei Sanford Panitch, president van Columbia Pictures in de krant. "Mensen gaan niet meer naar een Hollywood-film omdat het een Hollywood-film is. Er is vandaag een beetje meer keuze en er is meer lokale keuze."

Zelfcensuur

Om de box office in 2017 weer aan te zwengelen, hebben Chinese autoriteiten in alle stilte het quotum van 34 buitenlandse films al opgevoerd naar 39 films. De buitenlandse producenten van die 39 films krijgen uiteindelijk maar 25 procent van de winst uit de Chinese markt. De rest gaat naar de Chinese staat.

Toch blijft Hollywood graag inzetten op het Oosten. Elke dollar is meegenomen in een sector waar de inkomsten uit kaartjesverkoop in de VS jaar na jaar achteruit gaat. Ook voor Amerikaanse films: successen aan de Chinese kassa blijken zo essentieel voor het slagen van een film.

Dat plaatst Hollywood-studio's voor het blok. Niet alleen moeten ze films produceren die aanslaan bij de Chinese bioscoopgangers, maar ze mogen ook de Chinese censor niet voor het hoofd stoten. En dat heeft ook effect op de films die worden gemaakt. Het verhaal van Gravity bewijst dat producenten, scenaristen en regisseurs bereid zijn om fikse ingrepen te doen om het Chinese volk te behagen.

Gravity is dan ook geen uitzondering. Ook de makers van The Martian hebben de China National Space Administration een prominente rol in hun verhaal gegeven, als een manier om "binnen te geraken in die grote en lucratieve markt". Now You See Me 2 werd deels opgenomen in Macau, om de film aantrekkelijker te maken voor de Chinese kijker. De nemesis van Iron Man 3 was in de oorspronkelijke comic books Chinees, maar werd in de film vertolkt door de blanke acteur Ben Kingsley. In diezelfde film werd voor de lokale markt ook een scène toegevoegd waarin een Chinese dokter de superheld moet helpen.

De zombie-epidemie uit World War Z ontstond volgens het boek in China, maar dat werd voor de verfilming aangepast naar Rusland. En de mentor van de superheld Doctor Strange komt eigenlijk uit Tibet, dat op gespannen voet leeft met China. Dus werd de nationaliteit van het personage, vertolkt door actrice Tilda Swinton, in de film in het midden gelaten.

Dat ruikt naar zelfcensuur, en dat baart sommigen zorgen. "Het is subtiel en verraderlijk", stelde sinoloog Bill Bishop afgelopen najaar in The Guardian. "Wat wordt er uit films gelaten om China te behagen en welke acteurs worden al dan niet gecast? Er worden heel wat veranderingen doorgevoerd in deze films." Met andere woorden: Peking zal steeds vaker dicteren hoe de Amerikaanse films er moeten uitzien.

Twee richtingen

De gooi naar die Chinese markt - met de bijhorende censuur - gaat in twee richtingen. Ook de Chinese zakenwereld krijgt steeds meer interesse in de filmwereld. Verschillende Chinese investeerders hebben zich zo de afgelopen jaren al een stukje ingekocht in specifieke westerse blockbusters. Zo stak China Film Group geld in Fast and Furious 7, en Alibaba Pictures, onderdeel van een groot internetbedrijf, deed hetzelfde met Mission: Impossible - Rogue Nation. Toeval of niet: in die film wordt met geen woord gerept over China en zijn de Russen de slechten.

En het gaat nog veel verder. Zo kocht het Chinese bedrijf Wanda Group in 2012 voor 2,6 miljard dollar (2,46 miljard euro) de Amerikaanse cinema-operator AMC, zodat het in een klap 's werelds grootste bioscoopketen werd. Wanda bezit vandaag 6 procent van alle Chinese bioscopen en 13 procent van de Amerikaanse.

Het was dus een kwestie van tijd voor China ook een Hollywood-studio zou overnemen, iets wat de Japanners al eind jaren 80 deden, toen Sony Columbia Pictures kocht. Wanda Group kocht op 11 januari 2016 Legendary Entertainment voor 3,5 miljard dollar (3,3 miljard euro), nog steeds de grootste Chinese investering in de VS. Legendary Entertainment bracht de afgelopen jaren films als Jurassic World, Warcraft en The Dark Knight-trilogie uit. Nu de studio in Chinese handen is, zullen de films sowieso minder kritisch zijn tegenover China. En makkelijker op de markt daar binnendringen.

Doel: honderden miljoenen

De samenwerking gaat nu nog een stap verder. The Great Wall, een Chinees-Amerikaanse coproductie van onder andere Legendary Entertainment, is een volgende stap in de steeds innigere omhelzing tussen China en Hollywood. Omdat de film een coproductie is, weet het de quota te omzeilen en stroomt er 43 procent van de winst terug naar Hollywood, in plaats van de gebruikelijke 25 procent.

Maar bovenal moet The Great Wall, met een budget van 150 miljoen dollar (143,2 miljoen euro) de duurste Chinese film ooit, de muur tussen het Chinese en Amerikaanse filmpubliek slopen. In tegenstelling tot andere coproducties als Iron Man 3 of Transformers: Age of Extinction is dit epos meer dan een Hollywood-prent waar toevallig ook wat Chinese details en dollars in verwerkt zijn.

Dit is een hybride film, die zich afspeelt in een mythisch China en geregisseerd wordt door filmmaker Zhang Yimou, maar met Engelstalige dialogen en een deels Amerikaanse cast: Hollywood-ster Matt Damon vertolkt de hoofdrol. Dat moet toch wel honderden miljoenen dollars kunnen binnenrijven, in het Oosten en het Westen?

Dat is immers de grote frustratie van de Chinese studiobonzen: wat het goed doet in het binnenland, breekt zelden potten in de VS. Een Chinese bioscoophit als The Mermaid lokte in de States nauwelijks publiek naar de zaal, waardoor die film zich geen wereldwijd succes kon noemen. Succesfilm Monster Hunt, 382 miljoen dollar in China, haalde slechts 32.766 dollar op in Amerika. De laatste Chinese film die meer dan 100 miljoen dollar ophaalde in de VS, was Ang Lee's Crouching Tiger, Hidden Dragon. In 2000.

Of Matt Damon en de zijnen effectief een brug weten te slaan tussen de Amerikaanse en de Chinese bioscoopganger, is nog maar de vraag. In aanloop naar de release in China verklaarde Zhang Yimou trots: "Voor de eerste keer wordt een film die diep in de Chinese cultuur geworteld is en met een van de grootste Chinese casts die ooit verzameld werden, gemaakt op maat van een wereldwijd publiek. Ik geloof dat die trend moet omarmd worden door onze industrie."

Maar nu drie weken later de eerste reacties van het Chinese publiek binnenlopen, zijn die eerder aan de lauwe kant. Na twee weken staat de teller op 128 miljoen dollar (122 miljoen euro): bezwaarlijk een succes. "Welk publiek probeert deze film te bereiken?", vroeg een van de Chinese kijkers zich af. "Oud? Jong? Chinezen? Buitenlanders? Ik kan niet bedenken wie naar een film wil gaan kijken die noch heel Chinees, noch heel westers is."

Het zijn vragen waarnaar vanaf dit jaar steeds nadrukkelijkere antwoorden op worden gezocht. Want zelfs als het verhoopte wereldwijde succes van The Great Wall uitblijft, zal de invloed van China niet afnemen. Wang Jianlin, CEO van Wanda Group (dat intussen ook de Golden Globes in zijn zak heeft), heeft al een korting van 40 procent afgekondigd voor buitenlandse producenten die hun film komen opnemen in Qingdao Movie Metropolis, zijn nieuwe, gigantische studiocomplex. "Deze metropolis zal de mogelijkheden voor Hollywood vergroten", stelt Wang. "Dit is een kans voor Hollywood, geen concurrentie."