Vegetarisch fastfood: het gat in de markt?
Met het uitdijende paardenvleesschandaal lijken initiatieven zoals Dagen Zonder Vlees - morgen is de veertigdaagse actie halfweg - meer dan ooit toepasselijk te zijn. Toch is goedkoop en snel buitenshuis vegetarisch eten in België niet altijd even vanzelfsprekend. Blijven we te gehecht aan onze frikandellen en hamburgers?
Volgens de cijfers van de vzw Ethisch Vegetarisch Alternatief (EVA) is 5 tot 6 procent van de Belgen vegetariër of bijna-vegetariër. Het zijn evenwel de deeltijdse vegetariërs die in opmars zijn: 7 procent van de Belgen geeft aan enkele keren per week geen vlees te eten. Vleesschandalen en groeiend milieubewustzijn spelen hierbij een belangrijke rol. Tijdens Dagen Zonder Vlees doen dan ook veel niet-vegetariërs - bijna 14.000 volgens de tikker op de website - een inspanning om gezamenlijk minder vlees en vis te eten.
Dit betekent in de praktijk ook geen, of zo weinig mogelijk, bezoekjes aan fastfoodrestaurants. De meeste snackbars, frituren en hamburgerketens verkopen immers vooral snelle vleeshappen, de occasionele slappe salade of falafel niet te na gesproken. Fastfood kan nochtans perfect vegetarisch zijn. Hoewel het concept nog niet wijd verspreid is, zijn er wel degelijk zulke initiatieven aanwezig.
De doorsnee snackbar heeft meestal minstens één vegetarische optie op de kaart staan. Zelfs fastfoodgigant Burger King biedt zijn klanten de mogelijkheid van een veggieburger aan. "Maar in een snackbar voor iets vegetarisch kiezen voelt toch altijd een beetje aan alsof je moet inboeten, gezien de beperkte keuzemogelijkheden", zegt Alexia Leysen, initiatiefneemster van Dagen Zonder Vlees. Dus als je de eeuwige falafel beu bent, welke vleesvrije snelle happen blijven er dan nog over?
Van de volledig vegetarische ketens zijn enkel Tasty World en Greenway in België actief. Tasty World heeft twee vestigingen in Gent en is vooral gespecialiseerd in burgers en sapjes. Greenway heeft zowel in Gent als in Leuven een restaurant, waar naast burgers ook uitgebreidere maaltijden geserveerd worden.
Volgens Paul Florizoone, directeur van Greenway, is er een grote vraag naar meer restaurants. Maar hij zegt nog even af te wachten tot de horeca in België zich in een ietwat rendabelere situatie bevindt alvorens uit te breiden.
"Investeren in een vegetarisch restaurant met meerdere vestigingen houdt een aanzienlijk risico voor ondernemers in, aangezien de tijd voor dergelijke initiatieven nog maar net rijp is", verklaart Tobias Leenaert, directeur van EVA vzw, het geringe aantal vegetarische fastfoodketens in ons land. Greenway haalt dan ook een groot deel van haar inkomsten uit nevenactiviteiten. Zo zorgt het Greenway-eetstandje op verschillende muziekfestivals voor wat afwisseling tussen alle friet- en hamburgerkramen. Verder zijn er ook bij supermarktketen Delhaize een aantal Greenwaypro- ducten te koop, van vleesvervangers tot vegetarische kant-en-klaarmaaltijden.
Te duur, toch?
Een vaak gehoord verwijt aan het adres van vleesvervangers is dat ze te duur zijn. Het lijkt inderdaad vreemd dat een groenteburger duurder is dan pakweg een cordon bleu van het supermarktmerk. Maar vlees is in de eerste plaats vooral een massaproduct, wat de productiekosten behoorlijk drukt. Veggieburgers worden op een veel kleinere schaal gemaakt en de ingrediënten waaruit ze vervaardigd zijn zijn sowieso duurder, wat dus leidt tot veel hogere kosten voor de producent.
Daarbij komt ook dat veel vleesvervangers biologisch zijn, wat de prijzen nog verder doet stijgen. "Het is onmogelijk om te concurreren met dergelijk extreem goedkoop vlees. Ik geloof ook niet dat dit wenselijk is gezien de bedenkelijke kwaliteit van dit vlees. Maar door schandalen, stijgende grondstofprijzenen de groeiende eisen van de consument op het gebied van duurzaamheid en dierenwelzijn, is ook vlees snel duurder aan het worden", zegt Leenaert, directeur van EVA vzw.
Overigens nemen niet enkel supermarkten, maar ook vleesverwerkingsbedrijven zelf steeds vaker voedselvervangers op in hun aanbod. Florizoone van Greenway: "Vleesvervangers leven wel in de voedselsector, mensen worden zich er meer en meer bewust van. Zelfs grote grote fabrikanten zoals Dr. Oetker produceren een hele reeks aan groentenuggets en tofoeballetjes." Een ander voorbeeld van deze trend om naast vlees ook vleesvervangers aan te bieden is te vinden bij Balls & Glory, het bedrijfje van de Gentse televisiekok Wim Ballieu. Zoals de naam het zegt is Balls & Glory gespecialiseerd in gehaktballen, maar die verkopen ze nu dus ook in vegetarische variant.
Verdomhoekje
Populairst in de winkelrekken is het nepvlees: denk aan veggieworst, veggiekipfilet, veggiegehakt of zelfs veggiesteak. Eind maart zal Greenway zijn assortiment bij Delhaize dan ook uitbreiden met onder meer vegetarische kip en vegetarische bacon, allebei afkomstig van De Vegetarische Slager uit Nederland. Hoewel veel 'echte' vegetariërs geen grote fans zijn van dit soort nepvlees, blijkt het dankzij zijn laagdrempeligheid toch te scoren bij het brede publiek. "Velen tonen zich bereid iets vegetarisch uit te proberen, zolang het maar een beetje lijkt op wat ze kennen en gewoon zijn. Vegetarisme is nog maar net uit het verdomhoekje gekomen. Mensen zitten nog een beetje vastgeroest in hun gewoontes wanneer het op vegetarisch koken aankomt", aldus Florizoone.
Want wat de boer niet kent, dat vreet hij niet. Presentatrice Veronique De Kock, deelneemster aan Dagen Zonder Vlees, toonde zich geen grote voorstander van vegetarisch fastfood, hoewel ze het nog nooit geprobeerd had. "Geef mij maar een goede, vettige hamburger." Ook als er zoiets als, zeg maar, paardenvlees in verwerkt zit? "Hoe minder ik weet wat er in die dingen zit, hoe beter."
Sociale blaam
Het toegankelijk houden van vegetarische alternatieven blijkt goed te werken. Zo presenteert De Natuurfrituur zich als de meest Vlaamse versie van vegetarisch fastfood. De Natuurfrituur is een sociaal-economisch project en tevens de enige volledig vegetarische en biologische frituur van heel België. De frituur doet weliswaar enkel aan catering, maar voorziet zo feesten en evenementen van 100 procent Vlaamse en tegelijk 100 procent vegetarische snacks. Alles wat je bij een normale frituur kan vinden - van bitterbal tot kaassoufflé - biedt De Natuurfrituur aan in een vegetarische versie.
Er is dus geen sprake van een culturele drempel die overwonnen moet worden. "Mensen hebben vaak niet door dat ze iets vegetarisch hebben gegeten, tot ik hen vertel dat er nergens vlees in zat. Je eigen mening past zich aan aan je gedrag, niet omgekeerd. De grootste drempel voor gedragsverandering is het mogelijk oplopen van sociale blaam. Daarom wil ik duurzaamheid meer mainstream maken", aldus Lucie Evers van De Natuurfrituur.
Wanneer ook veel niet-vegetariërs zich lovend uitlaten over vegetarisch eten creëert dit een positieve en toegankelijke sfeer rond het hele vegetarische gebeuren. Op deze manier zal de vegetarische stap ook door fanatieke vleeseters sneller gezet worden. Volgens Evers is er momenteel zelfs een omgekeerde beweging op gang: het zijn vandaag de dag eerder de vleeseters die verantwoording afleggen aan vegetariërs, niet omgekeerd. Mensen beseffen dat veel vlees eten niet goed is, zowel voor henzelf als voor het milieu. "Ik eet maar af en toe vlees" en "Ik eet enkel biologisch vlees" zijn vaak gehoorde verantwoordingen. Ook Dagen Zonder Vlees-dame Alexia Leysen eet niet altijd volledig vegetarisch: "Ik geloof niet dat radicaal alle vlees en vis afzweren noodzakelijk is, consuminderen daarentegen wel."