Klassieke muziek te midden van barokpracht

Het is niet de eerste en het zal ook niet de laatste voormalige kerk zijn die een nieuwe bestemming krijgt: de ene wordt een hotel, de andere een boekhandel. De Sint-Augustinuskerk in Antwerpen, een ontwerp van Wenzel Coebergher uit 1615 en de oudst bewaarde barokkerk van dit type in Vlaanderen, werd in de jaren 1970 ontwijd. In 1993, toen Antwerpen Europese culturele hoofdstad was, besliste het stadsbestuur er een hedendaagse concertzaal voor oude muziek van te maken.

Vanaf 1999 werd het interieur gerestaureerd met respect voor de cultuurhistorische waarde van de kerk. Om de akoestiek en de geluidsisolatie te optimaliseren werd extra beglazing aan de kerkramen geplaatst en een speciale vloer boven het schipgewelf aangebracht. Er kwam een nieuw toegangsgebouw voor bezoekers en er verrees een nieuwbouw met loges en foyer voor de musici. De totale kostprijs bedraagt bijna negen miljoen euro, waarvan 6,5 miljoen door de stad wordt gedragen en 2,5 miljoen door de Vlaamse Gemeenschap en de Provincie Antwerpen.

Augustinuscyclus

De voorbije jaren werd de laatste hand gelegd aan de restauratie van het interieur, meer bepaald de zijaltaren en de muurschilderingen van de merkwaardige negentiende-eeuwse neobyzantijnse winterkapel, die nu als bezoekersfoyer dienstdoet. In het schip van de kerk werd aan weerszijden de gerestaureerde Augustinuscylus opgehangen: een reeks van zestien schilderijen uit 1650 door onder anderen Cornelis De Vos. In het koor werden twee schilderijen van Pieter Spierinckx teruggehangen. De aanblik van de kerk is daardoor warmer en uiteraard weer barokker geworden.

"Het terughangen van de schilderijen was evenwel geen sinecure", zegt AMUZ-directeur Bart Demuyt. "We wilden uiteraard onze uitmuntende akoestiek optimaal behouden. Het is een van onze grote troeven, zowel voor solorecitals, kamermuziek en vocale uitvoeringen. Er is veel overleg aan te pas gekomen, maar uiteindelijk hebben we de schilderijen minder schuin gehangen dan oorspronkelijk het geval was. Daardoor kan het geluid minder weerkaatsen. Dat is ook de reden waarom de zuilen in de kerk niet opnieuw gewit worden. Ook dat zou de akoestiek negatief beïnvloed hebben". Zo is er een evenwicht gevonden tussen de noden van de concertzaal en de verlangens van de erfgoedsector.

Sint-Augustinus mag dan geen grote kerk zijn, ze is wel een schrijn voor de kunst. De drie grote Antwerpse barokmeesters hebben werk geleverd voor de kerk. Het ronduit sublieme hoofdaltaar werd geschilderd door Peter Paul Rubens, de twee zijaltaren zijn van de hand van Antoon Van Dyck en Jacob Jordaens. Die schilderijen zijn al geruime tijd ondergebracht in het Antwerpse Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (KMSK).

De altaarstukken

Aangezien dat museum tot 2017 gesloten is voor ingrijpende renovatie- en uitbreidingswerken, broedt de Antwerpse schepen van Cultuur Philip Heylen (CD&V) op een plan om de drie monumentale altaarstukken tijdelijk naar hun oorspronkelijke locatie terug te brengen. "Het zou mooi zijn mochten we sponsors vinden om die drie topstukken te laten restaureren en enkele jaren op hun oorspronkelijke plaats te tonen. Een win-winsituatie voor iedereen: het publiek, de kerk en het Koninklijk Museum. Tegelijk zouden we uitstekende fotografische reproducties kunnen laten maken van de schilderijen, zodat we die achteraf in de kerk kunnen plaatsen". Voorlopig moet de concertganger het immers stellen met oude, vrij zwakke kopieën van de drie meesterwerken.

AMUZ-directeur Bart Demuyt is alvast blij dat de restauratie van het gebouw achter de rug is. Jaar na jaar waren de restaurateurs aan het werk tussen Pasen en half augustus. "Vanaf het concertseizoen 2012-13 zullen we die vier vrijgekomen maanden muzikaal kunnen invullen. Uitbreiden is een noodzaak. Op dit moment geven we zo'n 80 à 100 concerten per jaar plus een reeks masterclasses. De publieke belangstelling is de laatste drie jaar sterk gegroeid en ook Laus Polyphoniae barst uit zijn voegen. Dit jaar verwachten we zo'n 12 à 13.000 toeschouwers, vorig jaren waren dat er 10.000. De concerten zijn uitverkocht." Bart De Muyt wil het festival dan ook spreiden over meer dagen en meer concerten aanbieden. Hij speelt ook met het idee voor een nieuw internationaal AMUZ-project en wil gaan werken met de integratie van beeldende kunst, zowel oude als hedendaagse.

Van dat laatste geeft het openingsconcert van Laus Polyphoniae al een glimp. Voor de productie rond het huwelijk van Filips de Goede en Isabella van Portugal in 1430 ontwierp modeontwerper Tim Van Steenbergen de scenografie met onder meer twee opmerkelijke witte luchters.

Sint-Augustinuskerk (Kammenstraat 81, Antwerpen) kan bezocht worden op 11 september (Open Monumentendag) en op 24/25 september. www.amuz.be.