Exit voor de brexit

Verhofstadt, fractieleider van de Europese liberalen in het Europees Parlement (ALDE), stelde gisteravond in de Brusselse Bozar zijn jongste boek voor, De ziekte van Europa. Daarin pleit hij voor een radicale hervorming van de Europese Unie. Verhofstadt is geen voorstander van een brexit, maar wel van een EU op twee sporen.

Met zijn plan kunnen de landen die dat willen voor een verder geïntegreerd Europa gaan, terwijl de anderen achterblijven. Behalve dat volwaardig lidmaatschap moet er ook ruimte zijn voor wat hij een "geassocieerd lidmaatschap" noemt. Dat houdt in dat lidstaten die daarvoor kiezen, enkel nog deelnemen aan de Europese interne markt. Verder zou de samenwerking niet gaan.

"Schengen werkt nu niet, omdat we er niet in slagen een gemeenschappelijk beleid te voeren. Er is telkens een resem uitzonderingen. In plaats van een Europa op 28 sporen hebben we een Europa op 2 sporen nodig", verduidelijkt Verhofstadts woordvoerder Bram Delen. "Sommige lidstaten zitten op economisch vlak volledig in de Unie, andere fiscaal. Nog andere lidstaten doen op beide vlakken mee, sommige blijven op economisch én fiscaal vlak buitenstaan."

Het idee lijkt op maat van het Verenigd Koninkrijk geschreven. De brexit-campagne is de afgelopen dagen helemaal op gang gekomen. Voor- en tegenstanders van een Britse uitstap uit de EU maken zich op voor de strijd, hoewel er nog geen exacte datum is vastgelegd voor het referendum. Premier David Cameron staat onder zware druk van eurocritici, zowel binnen als buiten zijn eigen conservatieve partij. Verhofstadts plan kan Cameron een elegante uitweg bieden die voor- en tegenstanders weet te overtuigen.

Protectionisme

Europa-kenners reageren afwijzend op het voorstel van de Belgische oud-premier. "Dit opent de deur voor precedenten", zegt Karel Lannoo, directeur van denktank CEPS. "Je creëert dan niet alleen een Europa met twee snelheden, maar ook een Europa waarin het gewicht van grote lidstaten te zwaar kan doorwegen." Met als onbedoeld gevolg een soort van Europa à la carte waar elke lidstaat kan kiezen uit het Europese menu dat hem het best uitkomt.

Pieter Cleppe van denktank Open Europe ziet zelfs een gevaar in het idee van Verhofstadt. "Het klinkt pro-Europees, maar als onbedoeld effect kun je protectionistische reacties binnen de lidstaten krijgen." Als bedrijven van een lidstaat concurrentieel nadeel ondervinden van regelgeving waaraan zij moeten beantwoorden maar een andere lidstaat, die voor zo'n geassocieerd lidmaatschap heeft gekozen, niet, dan kunnen ze hun regering in die mate onder druk zetten dat ook dat land met een half been uit de EU stapt. Trek dat verder door en het kaartenhuisje valt ineen.

Noord en zuid

Maar zo'n vaart zal het volgens professor en Europa-specialist Steven Van Hecke (KU Leuven) niet lopen. "Je moet de bereidwilligheid om geassocieerd lid te worden niet overschatten. Is een interne markt genoeg? Wat met landbouw, structuurfondsen, Erasmus, enzovoort."

Toch is het idee van een Europees tweesporenbeleid allesbehalve nieuw. Er zijn al stemmen opgegaan die een noordelijke en zuidelijke euro voorstellen. En zelfs Verhofstadt heeft een variant op het idee al eens geopperd. Van Hecke: "In een eerder verschenen boek, De Verenigde Staten van Europa, pleitte hij er al voor om met een kern-Europa verder te gaan."

Dan rest de vraag of de Britten deze opening zullen smaken. Lannoo denkt van niet. "Ze zijn altijd al politiek betrokken geweest, en dat zullen ze niet zomaar opgeven." Bovendien krijg je dan een situatie zoals die vandaag in Noorwegen bestaat, stelt Van Hecke. "Je bent geen lid van de EU, maar je moet wel alle regels van de interne markt ondergaan."